Τροφή για σκέψη. Καταγεγραμμένες σκέψεις.
Το κοινό του
θεάτρου συμμετέχει ενεργητικά στη δημιουργία μιας παράστασης. Και μπορούμε να
συμφωνήσουμε ότι το κοινό, το οποίο παρακολουθεί θέατρο, έχει ένα επιπλέον
στοιχείο, το οποίο διαφεύγει από αναλυτές: την έκφραση σεξουαλικότητας και την
ίδια την σεξουαλική ταυτότητα. Δεν παρακολουθούν θέατρο μόνο ετεροφυλόφιλοι ή
ομοφυλόφιλοι θεατές αλλά ένα κράμα πολλών εκφράσεων.
Η σεξουαλικότητα
είναι σήμερα ένα σημαντικό για μερικούς στοιχείο της δημιουργίας μιας
ταυτότητας. Όμοια με την εθνικότητα, την καταγωγή, το φύλο, η κοινωνική τάξη, η
σεξουαλικότητα διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της ατομικής (ή
και συλλογικής) ταυτότητας. Πώς όμως αυτό το στοιχείο εμφανίζεται στο θέατρο;
Πώς αυτό το στοιχείο, σε σχέση με άλλα ζητήματα ταυτότητας, επηρεάζει το
θέατρο;
Η σεξουαλικότητα
εμφανίζεται στο θέατρο με ποικίλους τρόπους: ένας LGBTQ ηθοποιός, χαρακτήρας, συγγραφέας, LGBTQ θεματολογία κτλ, ακόμα και ένας
στρέιτ ηθοποιός, χαρακτήρας, συγγραφέας και γενικά όλα τα έργα με θεματολογία
γύρω από την σεξουαλικότητα. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι το θέατρο ακολουθεί μια
κοινωνική εξέλιξη, αντίστοιχη της κοινωνίας στην οποία αναπτύσσεται, υπήρξαν
περίοδοι στις οποίες τα LGBTQ θεατρικά ή έργα που συμπεριλάμβαναν διαφορετικούς χαρακτήρες θεωρούνταν
απρεπή στην ψυχροπολεμική Αμερική. Επιπλέον όλες οι κοινότητες ανά το παγκόσμιο
έχουν LGBTQ μέλη
και όποια χώρα αρνείται την ύπαρξη μιας τέτοιας κοινότητας (Ρωσία, Τουρκία,
Ιράν κτλ) είναι τουλάχιστον παρανοϊκή.
Δεν είναι μάλλον
τυχαίο το ότι οι ηθοποιοί θεωρούνταν για αιώνες άνθρωποι χωρίς ηθικούς φραγμούς.
Η τραγωδία γεννήθηκε από τα μυστηριακά εκείνα δρώμενα των μέθυσων, των Βακχών,
η κωμωδία είχε μια άνεση με την fluid σεξουαλικότητα του αρχαιοελληνικού κόσμου, ο Διόνυσος ήταν
προστάτης του Θεάτρου κ.ά. Σημαντικό λοιπόν ρόλο επομένως θα διαδραμάτισε και η
ορατότητα –αν όχι επιβεβαίωση- του παράδοξου «κανόνα». Κανείς δεν μπορεί να
φανταστεί πως θα ήταν το σύγχρονο Αμερικανικό θέατρο χωρίς τα έργα του Ουίλιαμς.
Εμφανίστηκαν στην σύγχρονη ιστορία του θεάτρου επιφανείς συγγραφείς με μια
διαφορετική σεξουαλική ταυτότητα: Άλμπη, Κοκτώ, Μπένετ, Λόρκα, Κούσνερ, Κάουαρντ,
Λάντλαμ κ.ά. Το θέατρο λοιπόν δεν αφορά μόνο τον ένα ή τον άλλο, μας αφορά
όλους και αφορά και στην σεξουαλικότητα.
Ευτυχώς τα
πράγματα άλλαξαν και η αντιπροσώπευση των LGBTQ στις τέχνες –και ειδικότερα στο θέατρο- απέκτησε σήμερα μια
πολυπρισματικότητα. Όπως άλλα έργα μπορούν να είναι στερεοτυπικά, έτσι και LGBTQ θεατρικά μπορούν να είναι
στερεοτυπικά. Από την δεκαετία του 1970 και εξής όταν μοντέρνα κινήματα, γκέι, λεσβιακά και φεμινιστικά, απαίτησαν την αναγνώριση προβλημάτων και την πολιτική λύση αυτών,
σε συνδυασμό με το ενδιαφέρον και την εξέλιξη της επιστήμης γύρω από τα
ζητήματα του φύλου και της σεξουαλικότητας, η πάλη του σεξ (σε αντίστιξη με την
πάλη των τάξεων, αν μου επιτρέπετε) αντικατοπτρίζεται σε όλο το φάσμα της
λογοτεχνίας, συμπεριλαμβανομένου του θεάτρου, αλλά και στην θεατρική πρακτική
γενικότερα.
Τι συμβαίνει με
το LGBTQ θέατρο στην
Κύπρο, είναι διαδεδομένο; Αναλογικά μάλλον ναι, ιδιαίτερα σε μια μικρή κοινωνία
όπως αυτή της Κύπρου. Η ομοφυλοφιλία στην Κύπρο αποποινικοποιήθηκε μόλις το
2002, ένεκα της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ στο Βόρειο τμήμα της χώρας
-αισίως- το 2014. Στην Κύπρο υπάρχουν –και υπήρχαν- LGBTQ συγγραφείς, ηθοποιοί, σκηνοθέτες
και κοινό. Αν και το φάσμα του LGBTQ θέατρου περιορίζεται μάλλον στα πρώτα… τρία γράμματα,
υπάρχει ένας πειραματισμός εκεί και όπου εμφανίζεται.
Η λίστα μου εδώ
δεν είναι εξαντλητική, είναι ένα δείγμα παραστάσεων που μπορώ να φέρω στο μυαλό
μου με μια αδρή ανασκόπηση. Και ξεκινώ με μια παράσταση που κάνει πρεμιέρα
σήμερα στο Θέατρο Σκάλα, Κάθε Πέμπτη
κύριε Γκρην του Τζεφ Μπάρον σε σκηνοθεσία Βαρνάβα Κυριαζή. Ένα έργο το
οποίο μιλά για τις ομοιότητες των ανθρώπων που πνίγονται μέσα στις διαφορές τους,
ένα έργο ανθρώπινο και ευαίσθητο, την συμφιλίωση με τον εαυτό και με τους άλλους.
Ακολουθώντας τα πιο πρόσφατα οφείλω να μιλήσω στη συνέχεια για το Cock του Μάικ Μπάρτλετ σε σκηνοθεσία Κώστα Σιλβέστρου στον Θεατρικό
Οργανισμό Κύπρου. Ένα έργο με πρωταγωνιστές ένα γκέι ζευγάρι και μια κοπέλα, το
έργο καταπιάνεται με τα όρια της σεξουαλικότητας και του έρωτα.
Με τυχαία σειρά
θα μιλήσω τώρα για παραστάσεις που παρακολούθησα. Προσφάτως είδαμε το Φιλί της γυναίκας αράχνης του Μανουέλ
Πουίγκ σε σκηνοθεσία Ανδρέα Αραούζου, το οποίο είχε ξαναανέβει στην Κύπρο από
το Θέατρο Ένα το 1990. Μια συγκινητική ιστορία ενός ανθρώπου που επιθυμεί να
είναι ελεύθερος, πραγματικά ελεύθερος, και ενός επαναστάτη, ο οποίος μαθαίνει
με δυσκολία τι σημαίνει τελικά επανάσταση. Η Theater Group Quint παρουσίασε τον περασμένο Μάρτη, ένα έργο του
Τσαρλς Λάντλαμ, Η Κατάρα της Ίρμα Βεπ.
Ένα επαναστατικό έργο για τον ίδιο τον συγγραφέα, ιδρυτή του Θεάτρου της Γελοιότητας,
στο οποίο δυο άντρες υποδύονται όλους τους ρόλους. Η παρενδυσία γνωρίζει ξανά
το θέατρο μέσα από αυτή τη δαιδαλώδη παρωδία.
Και συμπληρώνω τη
λίστα με κάποια άλλα έργα που ανέβηκαν στην Κύπρο: Νόρμαν! των Κλάρκ και
Μπόρμπρικ, από το Ανοιχτό Θέατρο, το Κλουβί
με τις τρελές ανέβηκε δυο φορές από το Θέατρο Ένα, το 1999 και 2014, ενώ
την δεύτερη φορά το έργο του Ζαν Πουαρέτ ανέβηκε παράλληλα και σε κυπριακή
απόδοση από άλλη θεατρική ομάδα. Smiley του Γκιλιέμ Κλουά από το Versus, η ιστορία ενός έρωτα στην διαδικτυακή
εποχή, παρουσιάστηκε εντός του πλαισίου εκδηλώσεων του φετινού Pride μαζί με την παράσταση Ιουλιέτα και Ιουλιέτα της Χριστιάνας
Αρτεμίου. Ο Σκοτεινός Άγγελος του Φίλιπ Ράντλεϊ ανέβηκε από το Θέατρο Ένα, το
2015. Δεν θα μπορούσα να αφήσω εκτός της -πρόχειρης έστω- αυτής λίστας το έργω των
Κονταξάκη και Κοσμά, Ποιο σώμα; το οποίο
ανέβηκε και στην Ελλάδα μετά την επιτυχημένη θα έλεγα πορεία του στις Αποθήκες
του ΘΟΚ, ένα από τα λίγα έργα που αφορούν τα τρανς ζητήματα.
Το θέατρο σήμερα
γνωρίζει μια ποικιλία γενικότερα, ποικιλία όχι απλά έργων αλλά και παραστατικών
τύπων. Ένας τίτλος όπως «Γκέι θέατρο» ή «λεσβιακό/τρανς/κ.ά θέατρο» θα είναι
για πολλούς ένα κλισέ, το θέατρο δεν χρειάζεται ταμπέλες, δεν χρειάζεται
κατηγορίες (εμπορικό, κωμωδία, δράμα κτλ). Η κοινωνία αλλάζει, μαζί της αλλάζει
και η τέχνη, το θέατρο. Όσο υπάρχουν φράσεις όπως «η ομοφυλοφιλία είναι αφύσικη»
(εδώ μπορώ να παραθέσω και άλλα κουλά λόγια του Αρχιεπισκόπου) το θέατρο
οφείλει να μας μιλήσει για αυτό, ή για να το πω και αλλιώς, οφείλουμε να
μιλήσουμε για αυτό και μέσα από το θέατρο. Ας το κάνουμε, ας κάνουμε τέτοιο θέατρο.
ΥΓ. Στην διάρκεια
της μικρής αυτής έρευνας και καταγραφής, ανακάλυψα ότι υπάρχει μια μεταπτυχιακή
διατριβή από την Αντιγόνη Περικλέους, στα αγγλικά, με τίτλο Gay theatre in Cyprus:
performance, perception and reception. Η διατριβή της κυρίας Περικλέους
ολοκληρώθηκε το 2016 και βρίσκεται στην βιβλιοθήκη του Ανοικτού Πανεπιστημίου.
ΥΓ.2 Για
περαιτέρω βιβλιογραφία παραπέμπω τους ενδιαφερομένους στο βιβλίο της Jill Dolan Theatre & Sexuality (2010, εκδ. Palgrave Macmillan)