Θεακρίνος: Ηλέκτρα

Την Ηλέκτρα του Ευριπίδη την λατρεύω, την Ηλέκτρα του Σοφοκλή από την άλλη όχι... Όχι μέχρι πρόσφατα καλύτερα. Αιτία για αυτήν την μετατόπιση ήταν η παράσταση του Θεάτρου Καμέρι από το Ισραήλ σε σκηνοθεσία Κφιρ Αζουλάι, στο πλαίσιο του φετινού Διεθνούς Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος. Ακόμη και τώρα δεν ξέρω τι ακριβώς με “άγγιξε” περισσότερο, τι μου “μίλησε” ή τι μου έκανε εντύπωση αλλά το μόνο σίγουρο είναι πως η παράσταση αυτή ήταν μια... ανάγνωση της Ηλέκτρας του Σοφοκλή την οποία αδυνατούσα να κάνω.

Μετά την Μήδεια του Παντούρ, πέρσι, και μετά την Ηλέκτρα του Αζουλάι, φέτος, μπορώ να βγάλω το εξής συμπέρασμα: επειδή το αρχαιοελληνικό δράμα προέρχεται από μια χώρα την οποία θεωρούμε “οικεία” το ανεβάζουμε -αλλά καταρχάς το εκλαμβάνουμε- ελαφρά τη καρδία. Σκέφτομαι τις Κυπριακές παραγωγές που είδαμε τα τελευταία χρόνια στο Φεστιβάλ -με εξαίρεση την Ειρήνη σε σκηνοθεσία της Γ. Χριστοδούλου- και φαίνεται πως επιβεβαιώνομαι.

Είχα την τύχη να παρακολουθήσω κι άλλες παραστάσεις από το Ισραήλ: την -κορυφαία- Αντιγόνη από το Εθνικό Θέατρο της Παλαιστίνης στα Ιεροσόλυμα σε σκηνοθεσία Ατέλ Χακίμ και την Ιφιγένεια εν Αυλίδι από το Θέατρο Herzliya Ensemble σε σκηνοθεσία του Γιόσι Ισραέλι -την δεύτερη παράσταση τη θυμάμαι αμυδρά αλλά θυμάμαι την εντύπωση που μου είχε προκαλέσει στο 13ο Φεστιβάλ. Και φυσικά δεν μπορώ να αφήσω πίσω την Δίκη του ΘΟΚ σε σκηνοθεσία του Ισραηλινού Χανάν Σνιρ. Οι Ισραηλινοί φαίνεται να είναι οι... μεσανατολίτες Καταλανοί (βλπ. Η μέθοδος Γκρόνχολμ, Δέρμα στις φλόγες, Nerium Park). Γιατί το κάθε εγχείρημά τους στη σκηνή μοιάζει με καινοτομία, η κάθε τους παράσταση φαίνεται σαν μια τεράστια πολιτική δήλωση.

Φωτογραφία από το ΚΚ-ΔΙΘ και την ιστοσελίδα του Φεστιβάλ

Το κλειδί στο να ανεβάζεις τραγωδία είναι να έχεις πρώτα καταλάβει το κείμενο, νομίζω, για να μπορείς μετά να “απελευθερωθείς” απ' αυτό. Να έχεις επίσης συνειδητοποιήσει τι είναι τραγωδία κατά τα Αριστοτελικά πρότυπα ή έστω φιλοσοφικά. Αν δεν το κάνεις αυτό θα ανεβάσεις μια μέτρια παράσταση από την οποία ο θεατής θα αποχωρήσει λέγοντας μέτρια λόγια. Η τραγωδία δεν είναι απλά ένα θεατρικό είδος, είναι δύσκολο να το αντιληφθούμε αφού η έννοια της τραγωδίας έχει εμποτιστεί με άλλες έννοιες οι οποίες της στερούν το φιλοσοφικό υπόβαθρο. Εν ολίγοις η τραγωδία δεν πρέπει να προσεγγίζεται... “φιλολογικά” ή επιδερμικά.

Ο σκηνοθέτης της Ηλέκτρας παρουσίασε μεν μια Ηλέκτρα με όρους ψυχολογικού, ρεαλιστικού, σύγχρονου τελοσπάντων θεάτρου, εγκλεισμένη, με τρομερά ψυχικά τραύματα, αλλά η παράσταση ήταν... η πράξη. Ο σκηνοθέτης εν προκειμένω αρκέστηκε στο να παραστήσει επί σκηνής την πράξη της ηρωίδας, αυτή την άξια, σπουδαία πράξη κτλ που μας λέει κι ο Αριστοτέλης. Το τέλος... απουσιάζει κειμενικά. Η κυκλική πορεία των ηρώων και ιδιαίτερα της Ηλέκτρας -η οποία είναι (σ)το κέντρο της δράσης- δεν αφήνει ιδιαίτερα περιθώρια. Το τέλος... “αποδίδεται”, αλλά εναπόκειται στον θεατή να συμπληρώσει το παζλ. Μήπως είναι αυτή η έννοια του μυστικοπαθούς και πολύπλοκου όρου της κάθαρσης; Όχι, είναι πολύ... επιπόλαιο.

Ο Αζουλάι τονίζει στο σημείωμά του πως “η εκδίκηση δεν δύναται να φέρει δικαίωση”, “η εκδίκηση δεν ανακουφίζει, δεν λυτρώνει”. Αλλά η Ηλέκτρα, η ηρωίδα μας, η πρωταγωνίστρια μας, είναι εκεί, στο σφαγείο με ένα αιώνιο σύνθημα στον τοίχο, στο μυαλό της. Όπως είναι το σύνθημα στα εβραϊκά “Φόνος για τον φόνο” έτσι και για τα δικά μας πρότυπα η Ηλέκτρα είναι αντιμέτωπη με ένα “Δεν ξεχνώ” ή και “αγωνίζομαι” ή ακόμα χειρότερα -όπως είδα με φρίκη στο φέισμπουκ- “και θα εκδικηθώ”. Πως μπορεί όμως η ανάμνηση να βρίσκεται επί σκηνής; Βίντεο.

Με τις προβολές που γίνονταν στο αισθητικά προσεγμένο σκηνικό (της Πολίνα Αντάμοβ) οι αναμνήσεις της Ηλέκτρας μεταφέρονται από το μυαλό της στην σκηνή. Ίσως η πρώτη σκηνή, πριν καν αρχίσει το έργο, να ήταν και η πιο ουσιώδης. Τα άλλα βίντεο, δεν στερούνταν αισθητικής ή χρησιμότητας, αλλά με την συνοδεία των χορικών σε μοντέρνα απόδοση ήχου και στίχου μετατρέπονταν ελαφρώς σε προωθητικά, επιτρέψτε μου “διαφημιστικά”.

Φωτογραφία από το ΚΚ-ΔΙΘ και την ιστοσελίδα του Φεστιβάλ

Δεν ξέρω την γλώσσα και έχω την απορία αν έκαναν οι ηθοποιοί κάποιο σαρδάμ επί σκηνής αλλά το τελικό αποτέλεσμα ήταν για τον θεατή πολύ ευχάριστο -στο αυτί. Οι ηθοποιοί φαίνονται να κινούνται επί σκηνής με άνεση, φαίνονται να νιώθουν οικειότητα τόσο με το κείμενο όσο με την σκηνή. Η καλύτερη σκηνή αδιαμφισβήτητα για μένα ήταν η σκηνή της αναγνώρισης που με τόση μαεστρία αποδόθηκαν λεπτές ψυχολογικές εκφράσεις και από τους δυο ηθοποιούς, τον, στην αρχή ψυχρό, Ορέστη του Ούτι Ρότσιλντ και της Ηλέκτρας της Όλα Σ. Σελέκταρ.

Ο σκηνοθέτης αρκέστηκε στο να μας δείξει την πράξη και το τέλος... ανοικτό, αφημένο, σχηματίστηκε ίσως μόνο στον θεατή που πραγματικά βρισκόταν εκεί με το μυαλό του. Ο λόγος που στάθηκα στα πόδια μου για να χειροκροτήσω αυτήν την παράσταση είναι γιατί ήξερα πως θα με απασχολεί ακόμα και τώρα, δυο μήνες μετά.

Ταυτότητα της παράστασης:

Μετάφραση: Αχαρόν Σιάπταϊ
Σκηνοθεσία: Κφιρ Αζουλάι
Σκηνικά/Κοστούμια: Πολίνα Αντάμοβ
Μουσική σύνθεση: Ελντάτ Λιντόρ
Μουσική διεύθυνση και ρυθμίσεις: Ελάντ Χαντάρ
Σχεδιασμός φωτισμού: Κέρεν Γκράνικ
Καλλιτεχνική δημιουργία βίντεο: Γιοάβ Κοέν
Γλωσσική διδασκαλία: Νταν Ίνμπαρ
Βοηθός σκηνοθέτη και έρευνα: Ιτό Σέττερ

Διεύθυνση παραγωγής: Νάβα Λέβι, Νίλι Μπέερι
Διεύθυνση σκηνής/προγραμματισμός και λειτουργία φωτισμών: Έλι Χαντίντα
Ήχος: Ναντάβ Μπεντάρσκι
Προγραμματισμός και λειτουργία βίντεο: Οχάντ Λεβιτάν
Γκαρνταρόμπα και αντικείμενα: Ντάφνα Χέντελι-Ιτζχάκι
Μακιγιάζ: όλη η ομάδα

Μουσικός επί σκηνής: Ραν Ράιτεν

Ερμήνευσαν οι ηθοποιοί:
Όλα Σιορ Σελέκταρ, Ούτι Ρότσιλντ, Χέλενα Γιαράλοβα, Γιόσσι Καντζ, Αναστασία Φέιν, Γιγκάλ Ζαξ, Xαγκάρ Ντανόν, Μόνα Μάρκοβιτς-Μορ, Λιάτ Στέρεν, Ντάνα Βισίνσκι

Ο οπαδός (sic), ο φίλαθλος (sic), ο ταμ-ταμ-ταμ

Είδηση πρώτη. Κάτι παρα-πλάσματα που θέλουν να ονομάζουν τους εαυτούς τους οπαδούς και φίλαθλους αναρτούν στο Facebook φωτογραφία τους που κρατάνε πανό με το σύνθημα “Οι πρόσφυγες δεν είναι ευπρόσδεκτοι”. Είδηση δεύτερη. Τα πιο πάνω παραπλάσματα και οι... ανώτεροί τους κοινοποίησαν μια -γελοιοδέστατη κατά τ' άλλα- ανακοίνωση για να μας κάνουν “ντου” (ή “ουγκ” στην μητρική τους) και να μας ζητήσουν και τα ρέστα.

Πολύ μάπα αυτή η μάπα

Δεν πήγα ποτέ μου σε αγώνα ποδοσφαίρου, κι ούτε σκοπεύω να το κάνω. Μπορεί να παρακολουθήσω ποδόσφαιρο από την τηλεόραση, αυτές τις διοργανώσεις που είναι όντως διοργανώσεις αθλητισμού -όχι “πτωχά” πρωταθλήματα με ονόματα πολιτικών προσώπων και αμφιλεγόμενα αποτελέσματα- κάποιους αγώνες τελοσπάντων που οι φίλαθλοι είναι φίλαθλοι και σ' αφήνουν να παρακολουθήσεις που στα τσακίδια είναι η μπάλα. Φαίνεται πως και σ' αυτό είμαστε (χρόνια) πίσω.

Κατά τ' άλλα η σκόνη μας μάρανε...

Δείξε μου τον φίλ(αθλ)ο σου να σου πω ποιος είσαι

Μην κοροϊδευόμαστε τώρα... Το ΑΠΟΕΛ ξέρει. Απογοήτευση δεν το λες... Είναι εξοργιστικό όμως. Οι ποδοσφαιριστές της ομάδας, η διοίκηση τη ομάδας, έστω ο φυσιοθεραπευτής τους ρε γαμώτο, η καθαρίστρια που καθαρίζει τα αποδυτήρια, γιατί δεν λένε κάτι; Μια ομάδα με 33 παίχτες από τους οποίους οι 17 δεν είναι Κύπριοι, είναι κατά τα λεγόμενα ξένοι, αλλοδαποί, πρόσφυγες (δεν θέλω να σας πληγώσω) να επιτρέπει αυτό τον εμετό να κάθεται στο γήπεδο και -σπανίως- να επευφημεί τους παίχτες και να βρίζει τον Ομονοιάτη απέναντι ή τον κάθε Ομονοιάτη, ή την φιλοξενούμενη ομάδα ή την φάρα των παιχτών της φιλοξενούμενης ομάδας ή -ακόμα χειρότερα- τους πρόσφυγες!

Είναι οργανωμένοι, όπως ήταν οργανωμένοι οι αρχαίοι ημών προ-προ-πρόγονοι, με ρόπαλα και ξύλα. Το λέγειν δεν το κατέχουν, αν και ελάχιστες φορές τα υβριστικά συνθήματα που λένε -τα οποία κουβαλούν στο σχολείο- είναι ευφάνταστα. Anyhow, περιορίζονται στο να βρίσουν την μάνα, τον αδελφό, την αδελφή, το σόι γενικά από πλευρά μάνας και πατέρα άμα λάχει του απέναντι οπαδού (ξαναματα sic). Δεν ισχυρίζομαι ότι υπάρχουν οπαδοί εκ φύσεως... ανώτεροι. Δεν είμαι βλάκας.

Κάθε φορά που εύχεσαι “Ειρήνη, αγάπη και ομόνοια” ένας Αποελίστας πεθαίνει

Η αιώνια κόντρα Ομόνοια-Αποέλ έχει τον ίδιο βαθμό σοβαρότητας με... το δίλημμα Βίσση-Βανδή. Για μας! Για τα παιδιά, τους φιλάθλους (sic) ένθεν και ένθεν το πράγμα φαίνεται να είναι πάρα πολύ σοβαρό. Οι Ομονοιάτες -Θύρα Εννιά- είναι αριστεροί (και το ΑΚΕΛ έτσι έλεγε, δεν είσαι ό,τι δηλώνεις) και οι Αποελίστες -AU79 (ολογραφώς Αού εβδομήντα εννέα)- δεν δηλώνουν κάτι, απλά είναι ενάντια σε κάθε τι που λέει η Θύρα Εννέα. Δεν μας κάνουν τον κόπο, να γλιτώσουμε λίγο χρόνο, και να μας πούνε ότι είναι φασίστες, ναζιστές, εθνικιστές, εθνοπατέρες, η επανάσταση του ΔηΚο ή κάτι που να υπονοεί τα πιο πάνω...

Αυτοκόλλητα με ναζιστικά σύμβολα, εκτρώματα της ιστορίας του ανθρώπου και συνθήματα που έχουν ξεπεράσει τα όρια της εφηβικής κόντρας, είναι παντού. Συνθήματα με μαύρο σπρέι λες και περνάμε κατοχή γράφουν AU (επιφώνημα πιθήκων φαντάζομαι) και “μόνο AU” ή συνθήματα με πράσινο σπρέι λες και περνάμε πράσινη επανάσταση γράφουν G9 (όχι δεν αναφέρεται στην σύνοδο, αυτοί είναι οκτώ). Πέρα από την “ρύπανση” είναι ένας φαύλος κύκλος που ποτέ δεν τελειώνει... Antifa οι Ομονοιάτες, Anti-Antifa οι Αποελίστες. Σχεδόν νηπιαγωγείο.

Έχεις άποψη; Έχω άποψη. Έχει αυτιά; Έχεις λαγό;

Αγαπητοί συνάνθρωποι,

ΜΗΝ προσπαθήσετε να μάθετε στο κάτι-μηνών παιδί σας να πει -ή έστω να προσπαθήσει να πει- Αποέλ, Αποελλί (το τραγικότερο), Ομόνοια, Ομονοιάκκα, Ανόρθωση, ΑΕΛ, ΑΕΚ κτλ κτλ γιατί θα τα βρεις μπροστά σου. Γιατί αυτοί οι φίλαθλοι που βγάλαν τα μάτια του άλλου, που κάψαν αυτοκίνητα, που αναποδογύρισαν άλλα αυτοκίνητα, που βάλαν φωτιές και αυτά είναι παιδιά κάποιων.

Δεν είμαστε μπροστά από εθνικό δίλημμα: αυτήν ή αυτήν την ομάδα. Αγόρασε του ένα βιβλίο, όχι φανέλα των οργανωμένων φιλάθλων. Πάρε το παιδί σου σε μια θεατρική παράσταση την Κυριακή και ξέχνα μια φορά τα γήπεδα.

Μην τους υποστηρίζεις, μην τους στηρίζεις. Τόσο απλό. Ξεκαθάρισε την θέση σου και ζήτα από την ομάδα... σου (!;) να πάρει θέση. Δώσε τέρμα στη βλακεία, δώσε τέρμα στη βία.

Τους ίππους λύσατε

Υπάρχει μια κοσμική τάξη στο σύμπαν μας που αν το σκεφτείς πολύ μπορεί και να χάσεις τα λογικά σου. Πολλοί αρχαίοι λαοί ασχολήθηκαν με τ' άστρα, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Χαλδαίοι, Αιγύπτιοι και Αρχαίοι Έλληνες. Η συμπαντική τελεολογία του αρχαίου κόσμου εκδηλώνεται και στα σωζώμενα τουλάχιστον έργα της εποχής. Οι Αρχαίες Ελληνικές Τραγωδίες δεν αποτελούν εξαίρεση.

...και πράσινα άλογα

Το έργο είναι βαθιά υπαρξιακό, δεν μιλάει για έρωτα ή για το σεξ (μόνο). Μιλάει για τον άνθρωπο. Τον άνθρωπο σαν ένα άτομο σε μια χημική ένωση... Ένας άνθρωπος σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο δεν μπορεί να πράττει όπως θέλει, χωρίς να αφαιρεί από αυτόν το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης. Έτσι κι ο Ιππόλυτος... Ένα άτομο σε μια χημική ένωση το οποίο θεώρησε ότι είναι ανώτερο (;) από άλλα και έτσι το σύστημα, η ένωση τον ξέρασε.

Συμβολισμοί και υπαινιγμοί

Οι άνθρωποι της τραγωδίας είναι έρμαια των θεών και της σύγκρουσης τους. Όπως και σήμερα... (ή έτσι νομίζουμε). Τελικά... η Ομηρική Αφροδίτη κάθεται με τα χέρια στον σβέρκο κι απολαμβάνει όσα πρόκειται να ακολουθήσουν, όπως ο Θεός μετά την έκτη μέρα δημιουργίας του κόσμου... Τελικά... η Άρτεμις εισέρχεται στο “προσκήνιο” με την μορφή ανθρώπου. Η κάθαρση σ' αυτό το έργο περιορίζεται απόλυτα στην αποκατάσταση της αλήθειας. Ό,τι έγινε δεν μπορεί να ξεγίνει.

Και χωρίς να μας φτάνουν όλα αυτά η Άρτεμις διακηρύσσει την έναρξη ενός νέου Ιερού Πολέμου. Όπως και σήμερα... Αδίστακτοι θεοί ή αδίστακτοι εκπρόσωποι τους βροντοφωνάζουν από μικρόφωνα κι από παράθυρα ειδήσεων πως είναι ανηλεείς αλλά είναι οι “σωστοί”.

Ποιά θα είναι η δικαίωση για τον νέο κύκλο αίματος που πρόκειται να ανοίξει; Η αποκατάσταση της αλήθειας την επόμενη φορά νομίζω δεν θα είναι αρκετή.

Ο Ιππόλυτος δεν είναι ακριβώς ήρωας, αλλά ούτε και θύμα. Είναι ο νέος Άνθρωπος. Και νέος όχι ηλικιακά. Νέος ως προς το το επιζητεί. Πιστεύει σε κάτι και το υποστηρίζει με όλη του τη δύναμη. Πολλοί μιλάνε για την Φαίδρα, αλλά αν το θέμα μας ήταν η Φαίδρα η τραγωδία θα 'φερε το όνομά της -συγγνώμη Νιόβη για την ισοπέδωση. Ακριβώς αυτό γίνεται και σήμερα, η Σαλαμίνα είναι η Φαίδρα και ο Ιππόλυτος... είναι ο Ιππόλυτος.

Επικινδυνότητα δηλώσεων ή Πας μην Έλλην, Barbarós

Ας ξεκινήσουμε από το δύσκολο κομμάτι λοιπόν, την αποκατάσταση της αλήθειας, αν θέλουμε να δούμε και εμείς κάθαρση στη δική μας τραγωδία. Ας μιλήσουμε για την Σαλαμίνα και το πόσο “ελληνική” είναι, η πόλη και το ρωμαϊκό της θέατρο κ.ά.. Ας σκεφτούμε κιόλας πριν μιλήσουμε. Σε μια εποχή που η Μεσόγειος ξεβράζει ανθρώπους, σε μια εποχή που μεγαλώνουμε παιδιά χωρίς να ξέρουμε καλά-καλά γιατί, σε μια εποχή που η αταξία φαίνεται να εισβάλλει σε κάθε έννοια που έχουμε στο μυαλό μας μπορεί και να χάσουμε κάποιοι τα λογικά μας.

Αν είναι να καταφέρουμε κάτι καλό* τουλάχιστον, ας είναι... Αν είναι ευκαιρία το θέατρο (στην Κύπρο) να γίνει πλατφόρμα κριτικής σκέψης και κοινωνικής αλλαγής, ας είναι... Ένας πολιτικός μπορεί να είναι μόνο πολιτικός αλλά ο καλλιτέχνης μπορεί -και οφείλει (;)- να είναι και πολιτικός. Οι καλλιτέχνες δεν έχουν σύνορα, δεν έχουν σημαίες.

*Πληθυντικός ευγενείας, χαριτολογώντας. Η δήλωση δεν κρύβει κανένα Μεσσιανικό σύνδρομο.

 

Αντίο Ιππόλυτε... Καληνύχτα Αϊλάν...