Θεακρίνος: Φιλοκτήτης

Ο Φιλοκτήτης είναι ένα έργο του Σοφοκλή το οποίο διδάχθηκε το 409 π.Χ. και έλαβε το πρώτο βραβείο στους δραματικούς αγώνες. Ο Φιλοκτήτης είναι ένας Έλληνας πολεμιστής τον οποίον εγκατέλειψαν οι ίδιοι οι Έλληνες στο δρόμο τους προς την Τροία, επειδή από ένα δάγκωμα φιδιού μαύρισε το πόδι του και μύριζε άσχημα. Ο Φιλοκτήτης ζει δέκα χρόνια στην Λήμνο, μόνος και παρατημένος από τους Έλληνες.

Ο Οδυσσέας ο οποίος ανέλαβε να ξεφορτωθεί τον Φιλοκτήτη βρίσκεται τώρα στην ανάγκη του. Ένας χρησμός λέει πως οι Έλληνες θα νικήσουν τον Τρωικό Πόλεμο μόνο αν ο Φιλοκτήτης πάει στην Τροία με τα όπλα του Ηρακλή. Ο Οδυσσέας ξεγελά τον Νεοπτόλεμο, γιο του Αχιλλέα, και τον αναγκάζει να σκαρφιστεί μια ιστορία για να πάρει το τόξο χωρίς να ξέρει όμως την αλήθεια.

Πολλά από αυτά τα πράγματα δεν έγιναν κατανοητά στην παράσταση. Σίγουρα δεν ήταν πρόβλημα της μετάφρασης, η μετάφραση αν μη τι άλλο ήταν το κόσμημα της παράστασης αυτής. Απλός λόγος, προσεγμένος και καθόλου κουραστικός για το αυτί. Που εντοπίζω τα κενά ως προς την κατανόηση του έργου; Σε κάποιες, ας πούμε, ατοπίες με πρώτη και καλύτερη την παρουσία του Χορού. Δεν ξέρω αν είναι ατόπημα του σκηνοθέτη ή θέση του μεταφραστή, αλλά ο Χορός στην παράσταση ήταν κάτι μεταξύ προσφύγων και εκδιωγμένων. Στο έργο του Σοφοκλή ο Χορός αποτελείται από ναύτες του Ελληνικού στόλου, συνοδούς του Νεοπτόλεμου.

Ας τονίσουμε εδώ ότι η παράσταση τοποθετήθηκε ξεκάθαρα ιστορικά και με την συμβολή του σκηνογράφου. Βρισκόμαστε στην Λήμνο, το οποίο δεν είναι ένα ερημονήσι τώρα αλλά ένα νησί της μετεμφυλιακής Ελλάδας όπου εξορίζονται οι αντιφρονούντες. Σίγουρα υπήρχαν και τεχνικά ατοπήματα ως προς την παρουσία του Χορού. Ο Χορός στην αρχαία Ελληνική τραγωδία είναι “ένα σώμα” αλλά στην παράσταση αυτή ο Χορός αποτελείτο ουσιαστικά από δυο ομάδες: τον Χορό -για το υποκριτικό κομμάτι- και τους μουσικούς, αν και ενίοτε λειτουργούσαν ως ένα σύνολο. Η δουλειά που έγινε όμως και στα δυο αυτά μέρη δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητη.

Κυρίαρχα θέματα της τραγωδίας αυτής του Σοφοκλή είναι η ηθική και το τι είναι σωστό για τον άνθρωπο και το όλον. Με την παρουσία όμως του Χορού ως συν-αντιφρονούντες των πολεμοχαρών Ελλήνων αποδυναμώνεται το δράμα του Νεοπτολέμου, ο οποίος αδυνατεί να επιλέξει τι είναι ηθικά σωστό να κάνει -ναι μεν πρέπει να βοηθήσει τους Έλληνες να νικήσουν στην Τροία αλλά δεν μπορεί να ξεγελάσει τον αδικημένο Φιλοκτήτη και να του κλέψει το όπλο. Αλλά αυτό το αγνοεί ακόμη και το σκηνοθετικό σημείωμα! Επιπλέον το περιβόητο όπλο του Ηρακλή -κατά κόσμον τόξο του Ηρακλή- “υλοποιήθηκε” επί σκηνής με βιβλία, παραδοσιακές στολές και γενικά έργα πολιτισμικής κληρονομίας. Με αυτό δυσκολεύθηκε υποκριτικά ο Νεοπτόλεμος -ο απλός και μετρημένος Κωνσταντίνος Γαβριήλ- να αναδείξει την αμφιταλάντευση που προανέφερα.

Ο Νεοπτόλεμος -η προσωποποίηση της πειθούς- έρχεται σε σύγκρουση με τον Οδυσσέα -προσωποποίηση της βίας- και αρνείται να οδηγήσει τον Φιλοκτήτη χωρίς την δική του συγκατάθεση στην Τροία. Αφού έχει εξαντλήσει όλα τα μέσα να πείσει τον Φιλοκτήτη, ο Σοφοκλής φέρνει τον νεκρό Ηρακλή, ως από μηχανής θεό, για να δώσει λύση στο αδιέξοδο του ήρωα. Την θέση του Ηρακλή στην παράσταση παίρνουν ποιήματα Ελλήνων -αριστερών- διανοούμενων όπως Ρίτσος, Αναγνωστάκης, Βάρναλης, Πατρίκιος, Λειβαδίτης κ.ά.

Ο Φιλοκτήτης είναι αναμφισβήτητα πολιτικό έργο. Κάθε Αρχαίο Δράμα -συμπεριλαμβανομένων των κωμωδιών- κρύβει πίσω του ένα πολιτικό για μας θέμα. Οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε αυτό στο αρχαίο Ελληνικό δράμα ως θεατρικό είδος. Η πρόθεση του σκηνοθέτη να αναδείξει την πολιτική πλευρά του έργου ήταν ξεκάθαρη αλλά το αποτέλεσμα μάλλον όχι και τόσο. Η λειτουργία του Χορού για χάρην... της χάρης της παράστασης δημιούργησε κάποια κενά κατανόησης στο κοινό και χρέωσε ατοπήματα στην παραγωγή συγχύζοντας νοήματα και μηνύματα.

Τέλος, το τέλος της παράστασης ήταν η μεγαλύτερη παραδοξότητα. Ο Σοφοκλής κρατά τον Φιλοκτήτη ζωντανό, διότι αν ο Φιλοκτήτης αρνείτο να πάει στην Τροία, αυτό θα σήμαινε ότι οι χρησμοί δεν θα επαληθεύονταν, ο κ. Τίγκιλης όμως τον σκοτώνει... Αυτό έρχεται -κατ' εμέ πάντα- σε κάθετη ρήξη πρώτον με την έννοια του τραγικού στις αρχαίες Ελληνικές τραγωδίες και δεν συνάδει με το πνεύμα της χρονικής τοποθέτησης της παράστασης.

Αν δεχτούμε ότι είναι ένα αντιπολεμικό μήνυμα -ο Φιλοκτήτης αυτοκτονεί γιατί οι Έλληνες δεν είχαν κανέναν πραγματικό λόγο να πολεμούν τους ξένους- η τοποχρονική τοποθέτηση της παράστασης το αναιρεί -οι Έλληνες του 13ου αι. π.Χ. πολεμούσαν ναι τους Τρώες, η Χούντα όμως πολεμούσε τους ίδιους τους Έλληνες. Ο Καρυωτάκης αυτοκτόνησε γιατί ζούσε στα χρόνια της διάψευσης, στα μαύρα χρόνια των επιπτώσεων της Μικρασιατικής καταστροφής. Ο Αναγνωστάκης όμως και οι άλλοι αριστεροί ποιητές είχαν πείσμα, τόσο όσο ποτέ άλλοτε, να ζήσουν, να γράψουν και να αντισταθούν. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, ο ήρωας του Σοφοκλή έγινε αμέσως, με την αυτοκτονία του, αντιήρωας. Και μετά;

Ταυτότητα της παράστασης:

Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Σκηνοθεσία: Μηνάς Τίγκιλης
Σκηνικά/Κοστούμια: Εδουάρδος Γεωργίου
Σχεδιασμοί Φωτισμών: Βασίλης Πετεινάρης
Μουσική Σύνθεση: Γιώργος Κολιάς
Κίνηση: Χλόη Μελίδου
Βοηθοί Σκηνοθέτη: Παναγιώτα Παπαγεωργίου & Έλενα Μελετίου
Βοηθός Σκηνογράφου: Θέλμα Κασουλίδου
Μουσική Διδασκαλία Χορού: Νίκος Βήχας (χορωδία Αμμοχώστου)

Διανομή
Φιλοκτήτης: Ευτύχιος Πουλλαΐδης
Οδυσσέας: Κώστας Καζάκας
Νεοπτόλεμος: Κωνσταντίνος Γαβριήλ
Ναυτικός: Αλέξανδρος Παρίσης

Χορός:
Κορυφαίος Α: Γιάννος Αντωνίου,
Κορυφαία Β: Παναγιώτα Παπαγεωργίου,
Κορυφαίος Γ: Μιχάλης Χρήστου
Ευριπίδης Δίκαιος,Στέφανη Νέρου, , Ζαχαρίας Ιορδανίδης, Αντρέας Δανιήλ

Μουσικός: Θεόδωρος Πολυκάρπου

Συμμετέχουν: Χρίστος Χριστοφίδης, Κώστας Μπάφας, Ιάκωβος Καντούνας, Γιώργος Διαμαντίδης (Χορωδία«Μοντέρνοι Καιροί») και Άγγελος Γκουτοσίδης, Άννα Αντωνίου (εθελοντές)