Το φαινόμενο της Μικρής Γοργόνας

Part of your world: Το φαινόμενο της Μικρής Γοργόνας

Όλοι ξέρουμε την ιστορία της Μικρής Γοργόνας... έπρεπε τουλάχιστον. Είναι παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν -πιθανότατα σε μορφή επιστολής- αν και οι περισσότεροι το ξέρουν από την ταινία της Disney. Η Μικρή Γοργόνα ήταν η κόρη του πατέρα των θαλασσών και ήταν έτοιμη να αφήσει την ζωή της και την ταυτότητα της σαν γοργόνα και να ζήσει σαν άνθρωπος.

Εικονογράφηση του παραμυθιού από τον Edmund Dulac.

Θα έλεγε κανείς πως η Μικρή Γοργόνα, η κατά κόσμον Ariel τελοσπάντων, είναι μια μικρή εγωίστρια με ουρά. Είναι όμως κάτι παραπάνω αν την μελετήσεις εις βάθος! Η Ariel ζούσε σε ένα περιβάλλον, εκεί που γεννήθηκε, μιας και δεν το επέλεξε η ίδια, και μ' εκείνα και μ' αυτά ένιωθε πως δεν ταίριαζε εκεί. Ένιωθε πως θα “ταίριαζε” καλύτερα στο περιβάλλον των ανθρώπων. Η μικρή είχε όνειρα και ελπίδες. Είχε όμως και έναν αυταρχικό πατέρα. Ένιωθε παράλληλα την πίεση από το ίδιο της το περιβάλλον. Και στην animated ταινία η μικρή καταφεύγει στην παρανομία, στην κακιά των κακών την μεγάλη Ούρσουλα.

Η παμπόνηρη Ούρσουλα όμως παίρνει την φωνή της μικρής σαν αντάλλαγμα. Η γυναίκα, λέει η Ούρσουλα, δεν ξέρει πόσο πολύτιμη είναι η φωνή της, μέχρι να την χάσει. Και εδώ επιτρέψτε μου να συμφωνήσω με την θεία Ούρσουλα και να πω πως δεν είναι μόνο οι γυναίκες αλλά και οι άντρες και γενικά ο απανταχού πληθυσμός δεν ξέρουν την δύναμη τους. Η δεξιοτέχνισσα του κακού της θάλασσας, θεία Ούρσουλα, θα την κάνει τελικά άνθρωπο -κυριολεκτικά- και την φωνή της μικρής την έβαλε σε ένα κοχύλι. Την δουλειά της κάνει και αυτή, μέρος της ιστορίας (της Disney) είναι...

Εικονογράφηση από την Margaret Tarrant.

Σε αυτή τη ζωή είτε στην επίγεια είτε στην θαλάσσια κάποιος έχει τον ρόλο του κακού και άλλος τον ρόλο του καλού... Για παράδειγμα οι κακές οι φώκιες τρώνε τα χαριτωμένα πιγκουινάκια. Αλλά οι ρόλοι εναλλάσσονται, οι πιγκουίνοι αν και είναι καημένοι τρώνε τα γλυκά ψάρια και αυτό τους καθιστά “κακούς” στο περιβάλλον τους.

Τι έκανε όμως την Ariel να καταφύγει στην κακιά Ούρσουλα; Η αγάπη, ο πόθος και η αισιοδοξία της για το μέλλον; Δοκίμασε να πείσει τον πατέρα της ότι ο κόσμος των ανθρώπων -εκεί που ήθελε να πάει και εκεί που θα ένιωθε καλύτερα να είναι- είναι καλός αλλά μάταια, τα προσωπικά του πατέρα της (έτσι λέμε τα ψυχολογικά και τις ανασφάλειες) δεν της το επέτρεψαν! 

Η μικρή είχε μια σπηλιά γεμάτη πράγματα από τους ανθρώπους, της άρεσε πολύ να συλλέγει πράγματα από ναυάγια βλέπεις. Όταν ανακάλυψε αυτό το πράγμα ο πατέρας της έγινε έξω φρενών... Θα έλεγε κανείς πως η μικρή τα είχε όλα. Κι όμως ήθελε να δει πως ζουν οι άνθρωποι, ήξερε μέσα της πως να κουνά την ουρά της δεν ήταν το ίδιο με το να τρέχεις. Ήθελε να πάει εκεί πάνω που είναι οι άνθρωποι, εκεί που οι άνθρωποι περπατούν, τρέχουν, χορεύουν, εκεί που οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι. Θα έδινε τα πάντα να ζήσει μακριά από το νερό, έστω για μια μέρα...

Και τι έκανε ο πατέρας της; Ότι κάνουν οι περισσότεροι γονείς. Παραπονιέται και λέει ότι έχει δίκαιο και κάνει τα πάντα για να σε κρατήσει μακριά από τα όνειρα σου, μόνο και μόνο επειδή δεν είναι τα ίδια με τα δικά του... Αν και ήξερε αρκετά πράγματα η μικρή ήθελε να μάθει περισσότερα! Από πότε είναι αυτό κακό; Θέλησε να την κρατήσει μακριά από τον κόσμο των ανθρώπων θεωρώντας ότι αυτό είναι το καλύτερο για αυτήν, εμμέσως πλην σαφώς, αποφασίζοντας το μέλλον της!

Η ταινία της Disney κλείνει με happy end, όπως οι περισσότερες, όμως αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι το πως τελειώνει η ιστορία στο πρωτότυπο παραμύθι του Δανού συγγραφέα, ψάξε το λίγο και θα με θυμηθείς... Οι ζωές μας δεν είναι σαν τα παραμύθια της Disney

You poor unfortunate souls!

Poor unfortunate souls, από την ταινία της Disney.

Ανδρέας Μουσουλιώτης (1939-2014)

Ο Ανδρέας Μουσουλιώτης ήταν παρών σχεδόν σε όλους τους πρώτους βασικούς σταθμούς του επαγγελματικού Κυπριακού Θεάτρου από το καλοκαίρι του 1961, στο Κηποθέατρο του νεοϊδρυθέντος τότε Θεάτρου Τέχνης (Κύπρου) μέχρι και τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του κρατικού θεάτρου, Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου.

Είναι δύσκολο να μιλάς για ανθρώπους που δεν γνώριζες αλλά τους ήξερες. Είναι οι λεπτές γραμμές, οι λεπτές αποστάσεις του ηθοποιού και του θεατή. Πριν λίγο καιρό έφτασε στα αυτιά μου ότι ο Ανδρέας Μουσουλιώτης είχε καρκίνο -αναρωτιέμαι γιατί όλα τα μέσα λένε επάρατη νόσο και δεν λένε καρκίνο. Ανησύχησα. Και ανησυχώ κάθε φορά που ακούω μια άσχημη είδηση για τα μεγάλα αυτά ονόματα του Κυπριακού Θεάτρου...

Μια σχεδόν πενηντάχρονη υπηρεσία

Το καλοκαίρι του 1961 ιδρύεται το Θέατρο Τέχνης, το οποίο με φρέσκους στόχους δίνει νέα πνοή στα θεατρικά δρώμενα του νησιού. Μεταξύ του θιάσου ήταν και ο Ανδρέας Μουσουλιώτης. Το Θέατρο Τέχνης υπό την επίβλεψη και σκηνοθεσία του Θάνου Σακέττα ανεβάζει σε παγκύπρια πρώτη παράσταση έργο του Σαίξπηρ, τη Δωδεκάτη Νύχτα, και συνεχίζει με άλλες παραγωγές μέχρι και την άνοιξη του 1962 που διαλύεται ο θίασος.

Τότε ιδρύεται ο Θεατρικός Οργανισμός Ανάπτυξης Κύπρου (ΟΘΑΚ) ο οποίος έμελλε να είναι ο μακροβιότερος επαγγελματικός θίασος στην ιστορία του Κυπριακού Θεάτρου πριν την ίδρυση του ΘΟΚ. Το καλοκαίρι του 1962 ο Ανδρέας Μουσουλιώτης λαμβάνει μέρος σε κάποιες παραστάσεις ενώ το φθινόπωρο του ιδίου έτους μεταβαίνει στην Αθήνα για να ολοκληρώσει τις σπουδές του στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν με ένα εκλεκτό team (μεταξύ αυτών Νίκος Χαραλάμπους και Στέλιος Καυκαρίδης). Εκεί θα συνεχίσει την θεατρική του πορεία λαμβάνοντας μέρος κατά καιρούς σε παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης.

Επιστρέφει μαζί με τους συναδέλφους του το 1963 και ξανασυναντώνται με τον Θάνο Σακέττα και ιδρύουν το Εθνικό Λαϊκό Θέατρο Θάνου Σακέττα το οποίο ανεβάζει δυο μόνο θεατρικά έργα. Αργότερα συγκαταλέγεται στον θίασο του Εργατικού Θεατρικού Ομίλου ΣΕΚ (ΕΘΟΣ), μαζί με άλλους σημαντικούς αυτοδίδακτους ηθοποιούς (Κώστας Παπαμαρκίδης) και νέους ηθοποιούς (όπως ο Θάνος Πεττεμερίδης).

Στον ΕΘΟΣ θα συνεργαστεί επαγγελματικά για πρώτη φορά με τον Βλαδίμηρο Καυκαρίδη ο οποίος σκηνοθέτησε τρεις παραστάσεις στο πλαίσιο της προδιπλωματικής του εργασίας. Όταν ο Καυκαρίδης θα επιστρέψει από τις σπουδές του στη Ρωσία θα επιχειρήσει μαζί με άλλους ηθοποιούς να ανακινήσει τα θεατρικά δρώμενα του νησιού ιδρύοντας το Νέο Θέατρο ή το Νέο Μουσικό Θέατρο και στον θίασο του Νέου Θεάτρου συγκαταλεγόταν και ο Ανδρέας Μουσουλιώτης.

Μετέπειτα συνεργάζεται για δυο παραγωγές του Θεάτρου του ΡΙΚ που είχε ιδρυθεί το 1969 και το 1973 προσλαμβάνεται στον ΘΟΚ και παραμένει εκεί μέχρι και το 1988 ως μόνιμος ηθοποιός. Λαμβάνει μέρος σε πολλές ιστορικές παραγωγές όπως Μάνα κουράγιο και τα παιδιά της, Ο Βυσσινόκηπος, Μορμόλης και Ο Παπουτσωμένος γάτος καθώς και στην Λυσιστράτη σε μετάφραση-διασκευή του κύπριου ποιητή Κώστα Μόνη το 1981.

Μετά τον ΘΟΚ ο Μουσουλιώτης συνεργάστηκε με μια πλειάδα θεατρικών σχημάτων και θιάσων όπως ο Θίασος Παπαδημήτρη, Θίασος Κακουράτου και με το Σατιρικό Θέατρο, το Θέατρο Ένα και το Θέατρο Σκάλα αφήνοντας την δική του υπογραφή στο Κυπριακό Θέατρο. Μια διαδρομή περίπου πενήντα χρόνων, αμέτρητων εμπειριών και παραστάσεων. Ο Ανδρέας Μουσουλιώτης μπορεί να έφυγε από τη ζωή αλλά το θέατρο

Ο κάθε ένας από τους μεγάλους ηθοποιούς έβαλε το δικό του λιθαράκι στο Κυπριακό Θέατρο το οποίο τυχαίνει εμείς να απολαμβάνουμε σήμερα. Αναλογιζόμενοι την προσφορά του καθενός ξεχωριστά αυτά τα λιθαράκια μετατρέπονται, συνολικά, σε θεμέλια. Το Κυπριακό Θέατρο εξελίσσεται ακόμα, κτίζεται και αναπτύσσεται. Η δική μας δουλειά -και ευθύνη- είναι να σεβόμαστε την Ιστορία του Θεάτρου και να δίνουμε όλο μας το είναι στη σκηνή, καταρχάς, αλλά και πίσω από αυτήν και έξω από το θέατρο.

Θεακρίνος: Ένας Εχθρός του Λαού

Προλογικό σημείωμα: Αυτό ίσως θα φανεί περισσότερο λόγος προς υπεράσπισην της παράστασης παρά αμιγής κριτική.

Η θεατρική “πολυφωνία” στην Κύπρο είναι κάτι για το οποίο έπρεπε να είμαστε περήφανοι και την εκτιμάμε. Πέρασε ένας χρόνος από το μεγάλο οικονομικό κραχ της χώρας και πολλά θεατρικά σχήματα δεν έχουν συνέλθει από το σοκ (ή τις συνέπειες του). Το κρατικό θέατρο συνεχίζει να προσφέρει στο θεατρόφιλο κοινό επιλογές. Την περασμένη βδομάδα τελείωσε τον κύκλο παραστάσεων η παραγωγή “Απόψε θα πετάξω την τέφρα σου” του Κώστα Μαννούρη που πρωτοπαρουσιάστηκε στο πρόγραμμα PLAY του Κυπριακού Κέντρου Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου σε συνεργασία με τον ΘΟΚ και συνεχίζονται οι παραστάσεις της πρώτης παραγωγής στα ιστορικά του κρατικού θεάτρου η οποία είναι βασισμένη στην Κυπριακή ποίηση, “Τα ψέματα που λένε πάντα την αλήθεια”. Παράλληλα με αυτά η Κεντρική Σκηνή παρουσιάσει ένα κλασσικό έργο του Ίψεν, “Ένας εχθρός του Λαού”.

Πριν πάω στην παράσταση ήθελα να δω ποιος είναι αυτός ο σκηνοθέτης, βρίσκω μια συνέντευξη του Νικήτα Μιλιβόγιεβιτς στον Φιλελεύθερο και απόρησα πως ένας σκηνοθέτης δηλώνει μια βδομάδα πριν την παράσταση πως δεν θαυμάζει τον Ίψεν. Είναι λες και σβήστηκαν όλα όσα είπε και έδωσα έμφαση στο ότι δεν θαυμάζει ένα από τους κορυφαίους δραματουργούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Σε άλλες κριτικές μου έγραφα πολύ συχνά “με σεβασμό στο έργο/στο κείμενο/στο συγγραφέα” κτλ. Αυτό φοβόμουν περισσότερο, ότι σε αυτή την παράσταση δεν θα υπήρχε σεβασμός στο έργο... Αντίθετα.

Φωτογραφία από το αρχείο ΘΟΚ.

Ο Εχθρός του Λαού του Μιλιβόγιεβιτς είναι μια έξοχη, εύστοχη και “ευανάγνωστη” διασκευή του Εχθρού του Λαού του Ίψεν. Καθώς μπαίνουμε στο θέατρο παρατηρώ τη σκηνή, μια γυμνή σκηνή, χωρίς ίχνος σκηνικού. Ακόμη και όταν οι ηθοποιοί εισέρχονται στη σκηνή δεν δίδεται η εντύπωση ότι βγαίνουν για να κάνουν θέατρο, λόγω κουστουμιών. Επίσης δεν υπήρξε καμία μεταβολή του φωτισμού, με τα φώτα της πλατείας να είναι ορθάνοιχτα κατά την έναρξη του έργου. Ναι, το έργο είχε ήδη ξεκινήσει. 

Προτρέχω τώρα και φτάνω στο τέλος της παράστασης και η πρώτη μου εντύπωση ήταν ότι ο Ίψεν ήταν... “λίγος”. Και ήταν μια όμορφη αφορμή για μένα, να συνειδητοποιήσω για ποιον λόγο πάω θέατρο. Για τους ηθοποιούς; Για το κείμενο; Για τον συγγραφέα; Για τις ιδέες και τα μηνύματα του έργου; Για όλα; Όχι, ο Ίψεν ήταν παρών, και δεν αναφέρομαι μόνο στο πορτραίτο του Ίψεν που το κράταγε η Αντωνία Χαραλάμπους αλλά και στο πνεύμα της παράστασης.

Ο Ίψεν ήταν παρών! Φωτογραφία από το αρχείο ΘΟΚ

Σε μια -κατεδαφιστική και καθαρά αντιΘΟΚική- κριτική διάβασα ότι η παράσταση ήταν πρόχειρη και είχε κακό γούστο. Αν η παράσταση ήταν μια καλή μετάφραση του έργου του Ίψεν -ακόμα και αν ήταν Η καλύτερη μετάφραση- τότε οι θεατές θα έβλεπαν “ξερά” τον Ίψεν. Όχι άμεσα, ξερά. Και μόνο οι, επιτρέψτε μου το επίθετο, “ψαγμένοι” θα αντιλαμβάνονταν το “υπερκείμενο” (κατά Στανισλάφσκι). Το θέατρο δεν είναι το έργο, δεν είναι οι όμορφες και έξυπνες ατάκες του Όσκαρ Ουάιλντ ή ο ωραίος λόγος του Ίψεν. Οφείλουμε να αμφισβητούμε και να αποδομούμε βασικές ιδέες και σκέψεις γιατί μόνο έτσι πάμε μπροστά, και αυτό ισχύει και στο θέατρο.

Στα πλαίσια του αυτοσχεδιασμού και του επινοημένου θεάτρου ο σκηνοθέτης μαζί με τους ηθοποιούς έστησε μια παράσταση, βασισμένη στο έργο του Ίψεν, με αυτούσια κομμάτια του έργου και επεξηγηματικά σχόλια σε θεατρική μορφή. Ο τρόπος που δούλεψε ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρων και αποτελεσματικός θεωρώ και για τον ηθοποιό και για τον θεατή. Η παράσταση αναδεικνύει τα κακώς κείμενα της Κυπριακής κοινωνίας για την οποία όλοι εμείς είμαστε υπόλογοι. Αυτό ακριβώς κάνει και ο Ίψεν, όχι μόνο στον Εχθρό του Λαού αλλά και σε άλλα έργα. Όχι μόνο ο Ίψεν αλλά και ο Τσέχοφ και άλλοι θεατρικοί συγγραφείς.

Και ας μιλήσουμε και για τον Εχθρό τον ίδιο. Μέσα από την απόφαση του σκηνοθέτη πως οι μισοί σχεδόν ηθοποιοί θα υποδυθούν τον ρόλο του γιατρού Στόκμαν δίδεται η έμφαση... ή αποδομείται -καλύτερα- η “μοναδικότητα” του ήρωα. Όλοι μπορούμε να είμαστε Εχθροί του Λαού... Ποιος είναι ο λαός τελικά; Και για ποιόν είναι εχθρός ο Εχθρός του Λαού;

Η αλήθεια είναι υπήρξαν πολλοί Εχθροί του Λαού μέχρι σήμερα... για κακή μας τύχη. Ο τελευταίος Εχθρός του Λαού ήταν η ΕΡΤ με την οποία αποφάσισε ο σκηνοθέτης να κλείσει την παράσταση. Τα τελευταία λεπτά εκπομπής του σήματος της Ελληνικής ραδιοφωνίας ακούστηκαν στο θέατρο και στα κενά μεταξύ ανταπόκρισης και ησυχίας, οι ηθοποιοί “γυμνοί” από θεατρινισμούς διαβάζουν διάσημα λόγια, διάσημων “Εχθρών”, του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, του Μαντέλα, του Τσε Γκεβάρα, του Γκάντι και άλλων.

Ο σκηνοθέτης έδωσε μια πάρα πολύ καλή ιδέα, η οποία έτυχε πολύ καλής υλοποίησης.

Ταυτότητα της παράστασης:

Μετάφραση/Επιμέλεια Κειμένων: Μαργαρίτα Μέλμπεργκ
Διασκευή/Σκηνοθεσία: Νικήτα Μιλιβόγιεβιτς
Συνεργασία στη σκηνοθεσία: Αμάλια Μπένετ
Σκηνικά-Κοστούμια: Άγγελος Αγγελή
Μουσική: Κώστας Λώλος, Αντρέας Παντελή
Μουσική Επιμέλεια: Κώστας Λώλος
Σχεδιασμός Φωτισμών: Σταύρος Τάρταρης
Βοηθός Σκηνοθέτη: Ελένη Σιδερά
Μετάφραση Κειμένων Αφηγητή: Ισμήνη Ραντούλοβιτς

Ερμηνεύουν (με αλφαβητική σειρά):
Προκόπης Αγαθοκλέους, Λουκάς Ζήκος, Βαλεντίνος Κόκκινος, Βαρνάβας Κυριαζής, Γιώργος Κυριάκου, Μαρίνα Μανδρή, Μιχάλης Μουστάκας, Έλενα Παπαδοπούλου, Αντωνία Χαραλάμπους

Μουσικοί επί σκηνής: Κώστας Λώλος (Βιολί), Αντρέας Παντελή (Πιάνο)