Θεακρίνος: Ένας Εχθρός του Λαού

Προλογικό σημείωμα: Αυτό ίσως θα φανεί περισσότερο λόγος προς υπεράσπισην της παράστασης παρά αμιγής κριτική.

Η θεατρική “πολυφωνία” στην Κύπρο είναι κάτι για το οποίο έπρεπε να είμαστε περήφανοι και την εκτιμάμε. Πέρασε ένας χρόνος από το μεγάλο οικονομικό κραχ της χώρας και πολλά θεατρικά σχήματα δεν έχουν συνέλθει από το σοκ (ή τις συνέπειες του). Το κρατικό θέατρο συνεχίζει να προσφέρει στο θεατρόφιλο κοινό επιλογές. Την περασμένη βδομάδα τελείωσε τον κύκλο παραστάσεων η παραγωγή “Απόψε θα πετάξω την τέφρα σου” του Κώστα Μαννούρη που πρωτοπαρουσιάστηκε στο πρόγραμμα PLAY του Κυπριακού Κέντρου Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου σε συνεργασία με τον ΘΟΚ και συνεχίζονται οι παραστάσεις της πρώτης παραγωγής στα ιστορικά του κρατικού θεάτρου η οποία είναι βασισμένη στην Κυπριακή ποίηση, “Τα ψέματα που λένε πάντα την αλήθεια”. Παράλληλα με αυτά η Κεντρική Σκηνή παρουσιάσει ένα κλασσικό έργο του Ίψεν, “Ένας εχθρός του Λαού”.

Πριν πάω στην παράσταση ήθελα να δω ποιος είναι αυτός ο σκηνοθέτης, βρίσκω μια συνέντευξη του Νικήτα Μιλιβόγιεβιτς στον Φιλελεύθερο και απόρησα πως ένας σκηνοθέτης δηλώνει μια βδομάδα πριν την παράσταση πως δεν θαυμάζει τον Ίψεν. Είναι λες και σβήστηκαν όλα όσα είπε και έδωσα έμφαση στο ότι δεν θαυμάζει ένα από τους κορυφαίους δραματουργούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Σε άλλες κριτικές μου έγραφα πολύ συχνά “με σεβασμό στο έργο/στο κείμενο/στο συγγραφέα” κτλ. Αυτό φοβόμουν περισσότερο, ότι σε αυτή την παράσταση δεν θα υπήρχε σεβασμός στο έργο... Αντίθετα.

Φωτογραφία από το αρχείο ΘΟΚ.

Ο Εχθρός του Λαού του Μιλιβόγιεβιτς είναι μια έξοχη, εύστοχη και “ευανάγνωστη” διασκευή του Εχθρού του Λαού του Ίψεν. Καθώς μπαίνουμε στο θέατρο παρατηρώ τη σκηνή, μια γυμνή σκηνή, χωρίς ίχνος σκηνικού. Ακόμη και όταν οι ηθοποιοί εισέρχονται στη σκηνή δεν δίδεται η εντύπωση ότι βγαίνουν για να κάνουν θέατρο, λόγω κουστουμιών. Επίσης δεν υπήρξε καμία μεταβολή του φωτισμού, με τα φώτα της πλατείας να είναι ορθάνοιχτα κατά την έναρξη του έργου. Ναι, το έργο είχε ήδη ξεκινήσει. 

Προτρέχω τώρα και φτάνω στο τέλος της παράστασης και η πρώτη μου εντύπωση ήταν ότι ο Ίψεν ήταν... “λίγος”. Και ήταν μια όμορφη αφορμή για μένα, να συνειδητοποιήσω για ποιον λόγο πάω θέατρο. Για τους ηθοποιούς; Για το κείμενο; Για τον συγγραφέα; Για τις ιδέες και τα μηνύματα του έργου; Για όλα; Όχι, ο Ίψεν ήταν παρών, και δεν αναφέρομαι μόνο στο πορτραίτο του Ίψεν που το κράταγε η Αντωνία Χαραλάμπους αλλά και στο πνεύμα της παράστασης.

Ο Ίψεν ήταν παρών! Φωτογραφία από το αρχείο ΘΟΚ

Σε μια -κατεδαφιστική και καθαρά αντιΘΟΚική- κριτική διάβασα ότι η παράσταση ήταν πρόχειρη και είχε κακό γούστο. Αν η παράσταση ήταν μια καλή μετάφραση του έργου του Ίψεν -ακόμα και αν ήταν Η καλύτερη μετάφραση- τότε οι θεατές θα έβλεπαν “ξερά” τον Ίψεν. Όχι άμεσα, ξερά. Και μόνο οι, επιτρέψτε μου το επίθετο, “ψαγμένοι” θα αντιλαμβάνονταν το “υπερκείμενο” (κατά Στανισλάφσκι). Το θέατρο δεν είναι το έργο, δεν είναι οι όμορφες και έξυπνες ατάκες του Όσκαρ Ουάιλντ ή ο ωραίος λόγος του Ίψεν. Οφείλουμε να αμφισβητούμε και να αποδομούμε βασικές ιδέες και σκέψεις γιατί μόνο έτσι πάμε μπροστά, και αυτό ισχύει και στο θέατρο.

Στα πλαίσια του αυτοσχεδιασμού και του επινοημένου θεάτρου ο σκηνοθέτης μαζί με τους ηθοποιούς έστησε μια παράσταση, βασισμένη στο έργο του Ίψεν, με αυτούσια κομμάτια του έργου και επεξηγηματικά σχόλια σε θεατρική μορφή. Ο τρόπος που δούλεψε ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρων και αποτελεσματικός θεωρώ και για τον ηθοποιό και για τον θεατή. Η παράσταση αναδεικνύει τα κακώς κείμενα της Κυπριακής κοινωνίας για την οποία όλοι εμείς είμαστε υπόλογοι. Αυτό ακριβώς κάνει και ο Ίψεν, όχι μόνο στον Εχθρό του Λαού αλλά και σε άλλα έργα. Όχι μόνο ο Ίψεν αλλά και ο Τσέχοφ και άλλοι θεατρικοί συγγραφείς.

Και ας μιλήσουμε και για τον Εχθρό τον ίδιο. Μέσα από την απόφαση του σκηνοθέτη πως οι μισοί σχεδόν ηθοποιοί θα υποδυθούν τον ρόλο του γιατρού Στόκμαν δίδεται η έμφαση... ή αποδομείται -καλύτερα- η “μοναδικότητα” του ήρωα. Όλοι μπορούμε να είμαστε Εχθροί του Λαού... Ποιος είναι ο λαός τελικά; Και για ποιόν είναι εχθρός ο Εχθρός του Λαού;

Η αλήθεια είναι υπήρξαν πολλοί Εχθροί του Λαού μέχρι σήμερα... για κακή μας τύχη. Ο τελευταίος Εχθρός του Λαού ήταν η ΕΡΤ με την οποία αποφάσισε ο σκηνοθέτης να κλείσει την παράσταση. Τα τελευταία λεπτά εκπομπής του σήματος της Ελληνικής ραδιοφωνίας ακούστηκαν στο θέατρο και στα κενά μεταξύ ανταπόκρισης και ησυχίας, οι ηθοποιοί “γυμνοί” από θεατρινισμούς διαβάζουν διάσημα λόγια, διάσημων “Εχθρών”, του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, του Μαντέλα, του Τσε Γκεβάρα, του Γκάντι και άλλων.

Ο σκηνοθέτης έδωσε μια πάρα πολύ καλή ιδέα, η οποία έτυχε πολύ καλής υλοποίησης.

Ταυτότητα της παράστασης:

Μετάφραση/Επιμέλεια Κειμένων: Μαργαρίτα Μέλμπεργκ
Διασκευή/Σκηνοθεσία: Νικήτα Μιλιβόγιεβιτς
Συνεργασία στη σκηνοθεσία: Αμάλια Μπένετ
Σκηνικά-Κοστούμια: Άγγελος Αγγελή
Μουσική: Κώστας Λώλος, Αντρέας Παντελή
Μουσική Επιμέλεια: Κώστας Λώλος
Σχεδιασμός Φωτισμών: Σταύρος Τάρταρης
Βοηθός Σκηνοθέτη: Ελένη Σιδερά
Μετάφραση Κειμένων Αφηγητή: Ισμήνη Ραντούλοβιτς

Ερμηνεύουν (με αλφαβητική σειρά):
Προκόπης Αγαθοκλέους, Λουκάς Ζήκος, Βαλεντίνος Κόκκινος, Βαρνάβας Κυριαζής, Γιώργος Κυριάκου, Μαρίνα Μανδρή, Μιχάλης Μουστάκας, Έλενα Παπαδοπούλου, Αντωνία Χαραλάμπους

Μουσικοί επί σκηνής: Κώστας Λώλος (Βιολί), Αντρέας Παντελή (Πιάνο)