Θεακρίνος: Ελένη

Το φετινό Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος είχε απ' όλα, εκτός Αριστοφάνη. Το Φεστιβάλ έκλεινε με τη Μήδεια του Built-up Area στην Λευκωσία και την Ελένη από το Αμφίκτιο Θέατρο στην Πάφο. Δε θα αναφερθώ στους λόγους που γράφω με τόση καθυστέρηση (και μετά από μια κριτική και μια απάντηση στην κριτική) την κριτική μου για την Ελένη. Πάει ο πρόλογος.

Όλοι ξέρουμε τον μύθο της Ωραίας Ελένης πως αυτή απήχθη από τον Πάρη και πως μια γυναίκα ήταν η αιτία ενός πολέμου. Επίσης οι περισσότεροι ξέρουν τον στίχο ενός ποιήματος του Σεφέρη “για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη” (“Ελένη", Ποιήματα, Αθήνα, Ικαρος, 1985). Αξιοσημείωτο για αυτούς είναι ότι το ποίημα “προλογίζεται” με στίχους του Ευριπίδη στην προμετωπίδα. Επομένως όλοι έχουμε ακουστά έναν άλλον μύθο... ο μύθος αυτός θέλει την Ελένη να μην πάτησε καν το πόδι της στην Τροία.

Εδώ έρχεται ο Ευριπίδης, με την Ελένη. Φιλολογικά, ίσως “εδώ” να έρχεται πρώτος ο Γοργίας, αλλά αυτό δεν είναι επί του παρόντος... Φιλολογικά και πάλι υπάρχει ένα άλλο ερώτημα -θυμάμαι το άκουγα από το σχολείο- αν η Ελένη είναι τραγωδία ή κωμωδία.. Αδυνατώ να κατανοήσω το δίλημμα. Η Ελένη του Ευριπίδη είναι γραμμένη γύρω στα 412 π.Χ και είναι -κατ' εμέ αναμφισβήτητα- μια τραγωδία και μάλιστα πολιτική.

Αυτή η παραγωγή πέρασε λίγο στο φλου. Στο πρόγραμμα του φεστιβάλ δεν αναγράφονται οι γυναίκες ηθοποιοί του Χορού, αναγράφεται (ακόμα και σήμερα στην ιστοσελίδα του φεστιβάλ) “12 κορίτσια από την Σχολή του Σατιρικού Θεάτρου”, λες και η Σχολή και οι κοπέλες δεν έχουν όνομα. Επιπλέον η σκηνογράφος, Μαρίζα Παρτζίλη, απεχώρησε από την παραγωγή χωρίς επίσημη ανακοίνωση από μεριάς διοργανωτών (αμφοτέρων, του φεστιβάλ και της παραγωγής). Παρόλα αυτά τεχνικά η παραγωγή δεν είχε να ζηλέψει τίποτα από τις άλλες.

Ο Νίκος Χαραλάμπους έρχεται αντιμέτωπος με την Ελένη για δεύτερη φορά, η πρώτη φορά ήταν το καλοκαίρι του 1992 στον ΘΟΚ, σε μετάφραση και πάλι Ζενάκου. Επομένως ο σκηνοθέτης φαίνεται να έχει μια εμπειρία με το κείμενο, το έργο και τη σημασία.

Η αρχή του έργου, απότομη και ξενική. Ακόμα με ταλανίζει η αιώρηση της Ελένης με την έναρξη του Προλόγου. Και όπως συνεχίζει το έργο κάποιοι φόβοι επαληθεύονται. Θα σταθώ στον Χορό, γιατί νιώθω ότι εκεί δόθηκε η μεγαλύτερη έμφαση σκηνοθετικά. Ο Χορός ήταν ένα αεικίνητο πλήθος. Συχνές, βίαιες στο μάτι και ασυντόνιστες μετακινήσεις. Ο Χορός δεν θα μπορούσε με τίποτα να είναι αυτό που προστάζει το κείμενο: Ελληνίδες δούλες, αιχμάλωτες, ακόλουθες της Ελένης.

Που είναι η λειτουργική σημασία του Χορού; Στο δεύτερο μισό ίσως και να λαμβάνω “vibes” πως συμπονεί την Ελένη, αλλά ήταν περισσότερο Βάκχες παρά δούλες. Αυτός ο Χορός ήταν αδόκιμος. Θεωρώ επίσης αδόκιμο το να ονομάσεις Κορυφαίες τέσσερις γυναίκες που δεν είχαν καμία σχέση ή επαφή με τον Χορό. Όπως και να 'χει οι Κορυφαίες ήταν ίσως το πιο κοντινό στον Χορό που οραματίστηκε ο Ευριπίδης. Ο Χορός πρέπει να κάλυψε όλη την έκταση του θεάτρου (από την ορχήστρα μέχρι τα διαζώματα και τους διαδρόμους) πράγμα που αποκλείει τον θεατή από το να έχει σταθερό βλέμμα. Δεν μπορούσα να συγκεντρώσω το βλέμμα μου στο εκάστοτε σημείο πλοκής. Οι μετακινήσεις αυτές “στοίχησαν” πάρα πολύ στον θεατή ειδικά με το άναμμα των φωτών της πλατείας.

Ερμηνευτικά δεν ξεχώρισε κανείς. Κανείς εκτός ο Μάνος Γαλανής. Μόνο κατά την Έξοδο (διάλογος Θεοκλύμενου-Αγγελιαφόρου) φάνηκε ότι η τραγωδία αυτή του Ευριπίδη δεν είναι η απόλυτη τραγωδία, αυτό που λέει και ο σκηνοθέτης στο σημείωμα του. Αλλά ερμηνευτικά μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι συμφωνούμε με τον σκηνοθέτη ότι η Ελένη δεν είναι σε καμία περίπτωση κωμωδία. Ναι μεν οι ερμηνείες ήταν όλες τραγικές (δηλ. που έχουν σχέση με την τραγωδία) αλλά ήταν τόσο αταίριαστες όσο και τα κοστούμια.

Πέραν των αψυχολόγητων αποκοπών του κειμένου, η παράσταση έπασχε... συναισθηματικά. Με την αποκοπή των χορικών χάνεται η επαφή του κοινού με το πρωτότυπο κείμενο, ένα Αρχαίο Ελληνικό δράμα (και κωμωδία και τραγωδία) δεν αποτελείται μόνο από διαλόγους! Όταν ο Ευριπίδης παρουσίασε την Ελένη το έργο μπορούσε να θεωρείτο και μεταμοντέρνο, γιατί υπήρξε το πριν με τους κανόνες του και το τώρα με τις συνθήκες του, ο συγγραφέας αμφισβήτησε υπό τις κατάλληλες συνθήκες τις τότε σύγχρονες πρακτικές. Αυτό δεν ίσχυε για την παράσταση αυτή.

Η παράσταση του Αμφίκτιου θεάτρου ήταν πολλαπλά πολυσύνθετη (sic), ίσως υπερβολικά σύνθετη...

Ταυτότητα της παράστασης:

Μετάφραση: Λεωνίδας Ζενάκος
Σκηνοθεσία-Δραματουργική επεξεργασία: Νίκος Χαραλάμπους
Μουσική: Λουκάς Ερωτοκρίτου
Κίνηση: Νάταλι Αμμάν
Βοηθός Σκηνοθέτις: Χριστιάνα Μούζουρα
Διεύθυνση Παραγωγής: Κώστας Χατζησταύρου

Ερμηνεύουν: Κύνθια Παυλίδου, Χάρης Κκολός, Σκεύος Πολυκάρπου, Βασιλική Διαλυνά, Νάτια Χαραλάμπους, Μάνος Γαλανής, Μάριος Κακουλλής, Μάριος Στυλιανού, Μάρκος –Ιούλιος Δρουσιώτης.
Κορυφαίες: Ειρήνη Ανδρονίκου, Έφη Χαραλάμπους, Ειρένα Ιωαννίδου, Έλενα Χειλέτη

Χορός: Βασιλική Ανδρέου, Ξάνθια Αργυρού, Χριστίνα Βραχίμη, Δέσποινα Κατσαντώνη, Μαρία Κονή, Μαρία Κωνσταντίνου, Άντρια Νικολάου, Θέμιδα Νικολάου, Έλενα Παπαμιχαήλ, Θέμις Ππόλου, Ειρήνη Σαλάτα, Μαρία Χριστοφόρου.