αντί ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Κείμενα προγράμματος

Αντί προγράμματος:

 α) Σκηνοθετικό σημείωμα

β) Συνέντευξη με τον δημιουργό

γ) Κείμενα προγράμματος

Επιτελεστικότητα – Θέατρο & Κοινωνία 

Καθημερινά καλούμαστε να υποδυθούμε διαφορετικούς ρόλους. Αλλιώς είμαστε όταν καθόμαστε στο σπίτι μας, αλλιώς όταν δουλεύουμε. Αλλιώς συμπεριφερόμαστε όταν είμαστε με αγνώστους κι αλλιώς όταν είμαστε με κοντινούς μας φίλους. Τα όρια της πραγματικότητας και της προσποίησης είναι τόσο ρευστά, ειδικά στην καθημερινή μας ζωή. Η επιστήμη του θεάτρου λαμβάνει υπόψιν τέτοια στοιχεία και διερευνά εαυτόν.

Ο όρος performance ευρέως αναφέρεται σε κάθε επιτελεστική ανθρώπινη δραστηριότητα – τα πάντα, από δίκες για φόνο και εκλογές, μέχρι θρησκευτικές και κοινωνικές τελετές, μέχρι καθημερινές πράξεις, όπως ένα γυμνασιακό μάθημα Αγγλικών ή το ξύρισμα μπρος σε ένα καθρέφτη.

Foriter, M. 2002. Theory / Theatre. An introduction. Routledge: London. 10-11.

Performance art, live art, digital art, happening, post-dramatic theatre. Το θέατρο εκσυγχρονίζεται, μεταμορφώνεται, εξελίσσεται. Η συμβατική, παραδοσιακή και αποκλειστική σχέση που είχε το θέατρο με το κείμενο, με ένα ολοκληρωμένο θεατρικό κείμενο, δεν είναι σήμερα απαραίτητη. Τα συστατικά στοιχεία του θεάτρου σήμερα δεν είναι αυστηρά. Αν πούμε ότι τα βασικά στοιχεία του θεάτρου είναι (Α) το κείμενο, (Β) ο ηθοποιός, (Γ) το κοινό και (Δ) το θέατρο ή η σκηνή, θα έχουμε κάτι να πούμε πάνω σε αυτά. Σχετικά με το κείμενο, πολλές ομάδες αυτοσχεδιάζουν, κτίζουν μια παράσταση χωρίς κείμενο. Σχετικά με την σκηνή όλοι θα έτυχε να δουν μια παράσταση εκτός θεάτρου, μια site-specific παράσταση. Τα στοιχεία του ηθοποιού και του κοινού όμως είναι αυτά που φαίνονται να είναι βασικότερα.

Το σύγχρονο θέατρο συχνά έχει ενσωματώσει ψηφιοποιημένες και χειραγωγημένες προβολές, και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παραστάσεις με εικονική πραγματικότητα ή παραστάσεις οι οποίες είναι προσβάσιμες μέσω οθόνης υπολογιστή.

Leach, R. 2013. Theatre Studies. The basics. Routledge: London. 68-69.

Αν ένα ολόγραμμα λάμβανε μέρος σε μια παράσταση, δεν θα ήταν θέατρο; Αν ένα performance μεταδίδεται μέσω διαδικτύου, όπου ο performer δεν αλληλεπιδρά (με τον παραδοσιακό τρόπο) με το κοινό, πάλι δεν θα ήταν θέατρο; Ίσως εδώ να καταφεύγουμε σε φιλοσοφικά και ρητορικά ερωτήματα που αγγίζουν τα όρια του ερωτήματος με το αν κάνει θόρυβο ένα δέντρο που πέφτει στο δάσος αλλά δεν είναι εκεί κανείς για να το ακούσει.

(Μετα-)τρομοκρατία– Θέατρο & Κοινωνία

Από την λίστα των επιτελέσεων/perfromances της ανθρώπινης ζωής δεν μπορεί να απουσιάζει η τρομοκρατία. Κάθε τρομοκρατική επίθεση μοιάζει τόσο έντονα με ιεροτελεστία, με θρησκευτικό μυστήριο που βρίθει από θεατρικά στοιχεία. Και η τρομοκρατία έγινε μάλλον πιο δυνατό όπλο απ’ ότι ήταν κάποτε η τέχνη. Μετά από μια τρομοκρατική επίθεση ολόκληρες χώρες συνταράζονται, κινητοποιείται το λεγόμενο «κοινό αίσθημα», ο φόβος ενώνει τους λαούς σε ένα πράγμα κάθε φορά, σε ένα έθνος. Και τα περίφημα hashtags δίνουν και παίρνουν.

Μικρή μονάχα σημασία έχει αποδοθεί στην πολιτιστική σημασία της συλλογικής ταυτότητας και μνήμης των χωρών που χτυπήθηκαν από τρομοκράτες. Παρ’ όλα αυτά, οι τρομοκρατικές επιθέσεις παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στον επαναπροσδιορισμό των συλλογικών ταυτοτήτων, τόσο για τα θύματα, όσο και για τους φορείς τρομοκρατίας και το μεγαλύτερο παγκόσμιο κοινό. (…) Η τρομοκρατία είναι επικοινωνία: στοχεύει σε δημόσια σύμβολα, χρησιμοποιεί τα μέσα και τα σύμβολα ταυτοποίησης για να προκαλέσει τα αισθήματα του φόβου και του δεσμού, παράγει πλαίσια ερμηνείας για να περιορίσει την πραγματικότητα, σχετίζεται με τις τελετουργίες, τις ιδεολογίες και τη θρησκευτικότητα.

Romania V., Tozzo S. 2017. “Terrorism as Ritual Process and Cultural Trauma: a Performative Analysis of ISIS’s Attacks in Europe”. Italian Sociological Review, 7 (2), 239-261.

Ποια είναι τελικά η λειτουργία του θεάτρου; Διότι το θέατρο δεν είναι κάτι σύγχρονο, εμφανίστηκε πολύ πριν την γραφή μάλλον, με την μορφή των ιερών μυστηρίων, των τελετουργιών. Το θέατρο έπειτα εξελίχθηκε μέσα στους αιώνες και τις χιλιετηρίδες. Η περίφημη και μυστήρια Αριστοτελική κάθαρση της τραγωδίας συνάντησε την κριτική σκέψη της μπρεχτικής αποστασιοποίησης. Η τέρψη της ψυχής συνάντησε την ψυχαγωγία και την βιοπάλη. Ο κόσμος ακόμα βλέπει θέατρο, αυτό δεν άλλαξε.

Μια παράσταση, όμως –και αυτό είναι ένα αρκετά προφανές πράγμα να πούμε- δεν μας αγγίζει με τον ίδιο τρόπο που μπορεί να μας αγγίξει μια τραγωδία στην πραγματική ζωή μας, ακόμα και αν συμβαίνει το «ίδιο πράγμα» και στα δύο.

Kelleher, J. 2009. Theatre & Politics. Palgrave Macmllan: New York. 23.

Ο Adorno είχε πει πως είναι βαρβαρότητα να γράφεται ποίηση μετά το Άουσβιτς. Ας αναλογιστούμε τι συμβαίνει σήμερα. Τι πραγματικά ανθρώπινο στην τέχνη μπορεί να υπάρξει μετά τον αδιάκοπο εξευτελισμό του ανθρώπου; Η Ευρώπη γίνεται ένα φρούριο που αφήνει τους πρόσφυγες εκτός να πνίγονται και αδιαφορεί επιδεικτικά για τις εντός λαϊκές κινητοποιήσεις, την ίδια ώρα που εκφράζει αλληλεγγύη στον λαό της Βολιβίας που περνάει, φευ, τα πάνδεινα. Η Αμερική και ο πλανητάρχης της αφήνουν την υφήλιο να κάθεται σε αναμμένα κάρβουνα για τις κουμπαριές της Κορέας ή της Συρίας. Ποια είναι η θέση της τέχνης και του θεάτρου σε αυτά τα συμφραζόμενα;

Όπως και άλλοι, ο  Billington πιστεύει με πάθος στην δυνητικότητα του θεάτρου όχι μόνο στο να αντανακλά την κοινωνία αλλά και στο να προκαλεί κοινωνικές μεταμορφώσεις με το να ρίχνει φως σε θέματα ηθικής.

Holdsworth, N. 2010. Theatre & Nation. Palgrave Macmllan: New York. 41.

Μπορείτε να δείτε το performance εδώ