αντί ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Αυτο-έντευξη

Αντί προγράμματος:

 α) Σκηνοθετικό σημείωμα

β) Συνέντευξη με τον δημιουργό

γ) Κείμενα προγράμματος

Σε όλους είναι γνωστή η ιστορία της Αντιγόνης, πολλοί θα είδαν έστω μία φορά την Αντιγόνη του Σοφοκλή στο θέατρο. Ακόμα περισσότεροι είναι αυτοί που ξέρουν απόσπασμα της τραγωδίας «Ω τάφε μου, κρεβάτι νυφικό» είτε από την Παναγιώτα Καραχισαρίδου, κατά κόσμο Πέγκυ Καρρά, ή και την Μαρίνα Κουντουράτου. Ο θρήνος της Αντιγόνης στο τέταρτο επεισόδιο της ομώνυμης τραγωδίας του Σοφοκλή είναι μεν σύντομος αλλά είναι βαθύτατα συγκινητικός. Σήμερα κάνουμε λόγο για έναν νέο μονόλογο αντί αυτόν της Αντιγόνης, αντί-Αντιγόνη.

Ποια ήταν η αφορμή για την περίεργη αυτή «παράσταση»;

Η τρομοκρατική επίθεση σε δύο τζαμιά στη Νέα Ζηλανδία. Μπορεί να έχουμε αποκτηνωθεί με την συχνότητα των τρομοκρατικών επιθέσεων αλλά υπάρχουν μερικά πράγματα που μας συνταράζουν, ελπίζω. Οι χώροι λατρείας είναι τόσο ιεροί που ακόμα και οι άπιστοι ή αλλόθρησκοι τους σέβονται. Θυμάμαι την πρώτη φορά που αυτός ο μύθος καταρρίφθηκε για εμένα. Ήταν Ιούλιος 2016, μόλις έκανα τις τελικές διορθώσεις για τη διασκευή της Μαίρη Στιούαρντ του Σίλερ και άνοιξα την τηλεόραση για να… χαλαρώσω και ακούω ότι τρομοκράτες μπήκαν στην Εκκλησία Σεν Ετιέν ντε Ρουβρέ και δολοφόνησαν τον ιερέα εντός του ναού.

Η Αντιγόνη σήμερα έχει πράγματα να μας πει;

Η τραγωδία και το αρχαιοελληνικό δράμα είναι πάντα επίκαιρο. Κάπου είχα διαβάσει για τις αριστοφανικές κωμωδίες ότι δεν είναι διαχρονικός ο Αριστοφάνης, αλλά εμείς είμαστε ηλίθιοι και κάνουμε ακόμη τα ίδια λάθη. Αυτό ισχύει και για τις τραγωδίες. Φτάσαμε στο σημείο να ξαναμιλάμε για τα δεδομένα, τα αρχέγονα, τα ανθρώπινα απ’ την αρχή.

Ναι αλλά μιλάει η Αντιγόνη για την τρομοκρατία;

Αν τοποθετούσαμε την πλοκή στο σήμερα ο Κρέοντας θα καταδίκαζε την Αντιγόνη με κατηγορίες τρομοκρατίας. Η τρομοκρατία έχει άμεση σχέση με την εξουσία. Οι Άγγλοι θεωρούσαν και τους Κύπριους τρομοκράτες γιατί ήθελαν και διεκδικούσαν κάτι απαγορευμένο, όποιος πάει κόντρα στην εξουσία είναι τρομοκράτης. Αλλά επειδή μαίνεται ένας νέος ιερός πόλεμος, μια ανάδρομη σταυροφορία, η εξουσία της Δύσης κάνει την τρομοκρατία όργανο της για να γίνει πιο αυστηρή, νεοφιλελεύθερη, φιλοπόλεμη κτλ. Ο πόλεμος γεννά τον πόλεμο και η τρομοκρατία την τρομοκρατία. Όπως η τρομοκρατική επίθεση την 11^η Σεπτεμβρίου γέννησε την αμερικανική τρομοκρατία στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, έτσι και οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι οδήγησαν την Γαλλία να συμμετάσχει στον πόλεμο στη Συρία. Η Αντιγόνη όμως δεν είναι τρομοκράτης, είναι το θύμα όπως είναι η ανθρωπότητα σήμερα. Η Αντιγόνη είναι η ειρηνίστρια που χρειαζόμαστε σήμερα.

Η τραγωδία μπορεί να μας μάθει τόσα πολλά πράγματα;

Οι τραγωδίες με ελκύουν γιατί ακριβώς έχουν συμπιεσμένη γνώση και ύλη. Έμαθα κάποια πράγματα διαβάζοντας τραγωδίες, στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο, έμαθα περισσότερα βλέποντας παραστάσεις και έμαθα ακόμα περισσότερα κοντά στον Νίκο Χαραλάμπους, την Αννίτα Σαντοριναίου και τον Νεοκλή Νεοκλέους στην Δραματική. Μέχρι τώρα έχω μεταφράσει οκτώ τραγωδίες και πάντα μαγεύομαι και συγκινούμαι με το πόσο έντονα μιλάνε για το σήμερα, αν και γράφτηκαν πριν δυόμισι χιλιετηρίδες.

Και αυτό το κείμενο, είναι τραγωδία;

Το νέο αυτό κείμενο είναι ένα σύντομο, μεταδραματικό κείμενο με πρωταγωνίστρια την Αντιγόνη. Όπως οι βομβιστές αυτοκτονίας φωνάζουν τον Θεό, όπως οι αυτόχειρες καμιά φορά αφήνουν ένα βίντεο πίσω τους, όπως ο τρομοκράτης στη Νέα Ζηλανδία έγραψε ένα μανιφέστο, έτσι και η Αντιγόνη αυτή αφήνει πίσω της ένα βίντεο, ένα μονόλογο, ένα μανιφέστο αγάπης όχι προς τον Θεό αλλά προς τον Άνθρωπο.

Γιατί η επιλογή της αναμετάδοσης;

Γιατί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μέρος της ζωής μας πια και ένα μέσο διάδοσης ιδεών, ακόμα ρατσιστικών και φασιστικών. Ο τρομοκράτης τόλμησε να κάνει ζωντανή αναμετάδοση των δολοφονιών του, εκατομμύρια άνθρωποι τον είδαν, του έκαναν σχόλια, έκαναν share το βίντεο. Απίστευτο πόσο χρόνο καταναλώνουμε στο μίσος, στο κινητό, στον υπολογιστή. Είναι μια πολιτική διαμαρτυρία επίσης, κάνω ότι έκανε αυτός ο άνδρας αλλά εγώ κάνω το αντίθετο, το μήνυμά μου είναι ειρηνικό, ουμανιστικό. 

Το θέατρο και η πολιτική πάνε μαζί;

Το θέατρο είναι κοινωνικό φαινόμενο, το θέατρο ακροάζεται τις ανάγκες της κοινωνίας και μεταλλάσσεται. Είχα δει ένα εξαιρετικό meme που έδειχνε τους Εβραίους της Γερμανίας πριν και μετά την άνοδο του φασισμού, πριν ως καταστηματάρχες και μετά ως εργάτες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και έλεγε «Μπορεί εσύ να μην νοιάζεσαι για την πολιτική αλλά η πολιτική νοιάζεται για εσένα». Αυτό ισχύει και σήμερα. Και αυτό το παραβλέπουμε. Το θέατρο, ίσως άθελά μου να μιλώ για την Κύπρο τώρα, αντιμετωπίζει την σχέση θεάτρου-πολιτικής-κοινωνίας με αναισθητικό.

Κατά πόσο είναι το live streaming όμως θέατρο;

Δεν είναι θέατρο, όχι. Είναι όμως κάτι παραστατικό. Η επιλογή του live streaming έγινε καταρχάς για οικονομικούς λόγους. Μηδενίζει τα έξοδά μου, δουλεύω μόνος, δεν ενοικιάζω θέατρο, δεν απασχολώ άλλους συντελεστές ή συναδέλφους, δεν έχω ούτε κέρδος όμως. Έχω προσπαθήσει κάποιες φορές να κάνω μια παράσταση δική μου, έχω προτείνει έργα αλλά δεν έγιναν αυτά. Οι Βάκχες και η Μήδεια τελειώνουν με τον ίδιο τρόπο ξέρετε…

Ίσως είναι οι επόμενες μεταφράσεις δηλαδή;

Μπορεί, κανείς δεν ξέρει.

Και τι λένε λοιπόν οι δύο αυτές τραγωδίες;

Αυτά που θέλαμε δεν έγιναν, αλλά αυτά που δεν θέλαμε βρήκαν τρόπο οι θεοί να γίνουν. Πολλά πράγματα δεν γίνονται στην Κύπρο… Το θέατρο στην Κύπρο έχει πολλά προβλήματα, δεν είναι σταθερό γιατί βασίζεται σε ελλιπή στήριξη από το κράτος, όπως και όλοι οι τομείς του πολιτισμού. Το θέατρο έχει ανάγκη την επικοινωνία, γιατί έτσι κρατιέται ζωντανό. Πρέπει να επικοινωνούμε μεταξύ μας για τις ανάγκες μας ή για τις ανάγκες της κοινωνίας, να συνεργαζόμαστε και να μην ανταγωνιζόμαστε όπως γίνεται σήμερα. Χρειάζεται έπειτα να επικοινωνήσουμε τη δουλειά μας με τον κόσμο, θέλουμε νέους και περισσότερους θεατές. Χρειάζεται να έχουμε και λίγη εμπιστοσύνη καμιά φορά, να κάνουμε τόπο στα εγώ μας. Ξέρετε πόσες φορές δεν με πήραν στα σοβαρά γιατί είμαι νέος ή γιατί είμαι απόφοιτος της τάδε Δραματικής; Ή πόσες φορές με απέρριψαν γιατί δεν έχω πείρα; Κανείς δεν έγινε από το πουθενά καλύτερος. Και αυτό που με στεναχωρεί είναι ότι βρίσκω ανθρώπους να συμφωνούν μαζί μου αλλά πάλι δεν γίνεται τίποτα.

αντί ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Συγγραφή, σκηνοθεσία, ερμηνεία: Φώτης Φωτίου

ΤΕΧΝΩΝ Θέατρο

Δευτέρα, 1 Απριλίου 2019 στις 21:00

Το performance θα γίνει μέσω live streaming στο event του Facebook.

Μπορείτε να δείτε το performance εδώ

Θεατραγόρας

Θεατραγόρας είναι ένας χαμένος διάλογος του Πλάτωνα, γράφτηκε προχθες και αναφέρεται στους κινδύνους που ελλοχεύουν για την θεατρική κατάσταση της Κύπρου λόγω την εμφάνιση των θεατρικών σοφιστών. Τα βασικά πρόσωπα του διαλόγου είναι ο Σωκράτης και ο Θεατραγόρας, ο νεοσοφιστής. Ο σούπερ-σταρ Σωκράτης αναρωτιέται και ερωτά τον Θεατραγόρα τι όφελος θα είχε ένας θεατής από τα λεγόμενά του και την απόφαση του για το σταύρωμα του μισού κονδυλίου της θεατρικής ανάπτυξης. Ο νεοσοφιστής δεν απαντά ευθέως πως το μάθημα που θέλει να δώσει είναι η οικονομική τέχνη, αλλά εννοείται. Ο Σωκράτης διαφωνεί όπως πάντα και ξεκινά να μιλά μόνος του.

Η μετάφραση του αποσπάσματος στη κοινή νεοελληνική έγινε από τον φιλόλογο Φώτη Φωτίου, γνωστό και με το ψευδώνυμο Κα. Κο. Μύρης. 

Σωκράτης:

Υπήρχε κάποτε μια εποχή, πολύ πριν την Κρίση, όπου δεν υπήρχαν θνητοί αλλά απλά όντα. Υπάρχουν τώρα πολλοί μύθοι για το πώς φτιάχτηκαν οι άνθρωποι, άλλοι θα μιλήσουν για την εξέλιξη, άλλοι θα μιλάνε για πηλό, αλλά δεν είναι επί του παρόντος. Αυτό το περίεργο ον, το οποίο έτυχε να περπατάει στα δύο του πόδια και να ομιλεί, είχε την ανάγκη να οργανωθεί σε σύνολα, τα οποία θα λέμε κοινωνίες.

Ακόμα και στις πρώιμες μορφές κοινωνίας του ανθρώπου, οι θνητοί έκαναν κάποιες ιερές τελετές, οι οποίες ήταν η πρώιμη μορφή του θεάτρου. Μέσα στους επόμενους αιώνες το θέατρο ήκμασε σε όλες τις περιοχές του κόσμου. Αλλά ας μιλήσουμε για την Αρχαία Ελλάδα που τόσο αγαπάς και τόσο πολύ επικαλείσαι αγαπητέ μου Θεατραγόρα.

Στην Αρχαία Ελλάδα ο προϋπολογισμός του θεάτρου ήταν σταθερός, κάθε χρόνο παρουσιάζονταν τόσο τραγωδίες όσο και κωμωδίες και πολλοί ήταν αυτοί που λάμβαναν μέρος στις παραστάσεις. Τα έξοδα των παραστάσεων καλύπτονταν μόνο από τους πλούσιους πολίτες. Τα θέατρα ήταν πάντα γεμάτα με τους πολίτες και τους πολιτικούς. Την άνοιξη όμως, κατά τα Μεγάλα Διονύσια, η Αθήνα φιλοξενούσε πρεσβευτές από ξένες χώρες, ας τους πούμε τουρίστες, και το θέατρο ήταν η επίδειξη ισχύος της πόλης γιατί αναδείκνυε το πολιτιστικό και πνευματικό επίπεδο της Αθήνας.

Αυτά μια φορά κι έναν καιρό. Το θέατρο όμως επειδή είναι κοινωνικό φαινόμενο μεταλλάσσεται όταν αλλάζει και η κοινωνία. Το θέατρο δεν είναι για τους λίγους, κι αν κάποιος καμώθηκε πως κάνει θέατρο για λίγους τότε δεν ζούσε από αυτό. Ας μιλήσουμε όμως λίγο για το νησί που ζει στο ήμισυ, την Κύπρο λέω. Το θέατρο εδώ ξεκίνησε αργά, το επαγγελματικό θέατρο θεμελιώθηκε λίγο πριν την ανεξαρτησία και το κρατικό θέατρο ιδρύθηκε μόλις το 1971, μέσω πολλών πολιτικών ταραχών. Την δεκαετία του 1980 εμφανίζεται και το Ελεύθερο Θέατρο, ανεξάρτητο από το κρατικό.

Επί χρόνια ολάκερα τα μικρά θεατρικά σχήματα –πλην των τεσσάρων ιστορικών θεάτρων με συνεχή θεατρική παραγωγή- δεν επιχορηγούνταν ή επιχορηγούνταν με διαφορετικά κριτήρια. Στα πλαίσια της «διαφάνειας και της χρηστής διοίκησης» αποφασίζεται ένα νέο σχέδιο που φέρνει εντελώς συμπτωματικά το όνομα του βωμού των αρχαίων θεάτρων. Τέσσερα χρόνια τώρα εφαρμόζεται η Θυμέλη και φέτος σταυρώσατε την μισή.

Η αλήθεια είναι πως έχουν αλλάξει τα πράγματα ναι, αλλά τα προβλήματα είναι τα ίδια. Πρώτον το κονδύλι για θεατρική ανάπτυξη παραμένει το ίδιο εδώ και χρόνια και επομένως είναι λογικό, αφού αυξάνεται ο θεατρικός κόσμος, η πίτα του κονδυλίου να μοιράζεται σε περισσότερα (και μικρότερα) κομμάτια. Δεύτερον, το κονδύλι αυτό το διαχειρίζεται λανθασμένα το κρατικό θέατρο, κάτι το οποίο προκαλεί πολλές φορές άσκοπες συγκρούσεις. Και τρίτον και τελευταίο δεν υπάρχει η θεατρική παιδεία και το θεατρικό κοινό είναι μικρό για το αυξανόμενο μέγεθος θεατρικής παραγωγής.

Βλέπεις Θεατραγόρα ξέρω καλά τους σοφιστές του είδους σου. Αν το θέατρο ήταν τράπεζα θα κάναμε τα πάντα για να το σώσουμε, αλλά επειδή το θέατρο δεν έχει καμιά σημασία για εσένα θες να το κλείσουμε. Οι σοφιστές σήμερα, δημαγωγούς τους λέγανε στο χωριό μου, λένε ότι είναι πολλά τα έξοδα και αφού τα έσοδα είναι δυσανάλογα καλύτερα να μην κάνουμε πολιτισμό, την ίδια ώρα που επιζητούν πολιτισμό επιπέδου BBC, γιατί οι «σαπουνόπερες» και τα «θεατράκια» είναι πασέ. Ωστόσο θα το συζητήσουμε το θέμα αυτό, διεξοδικά, όταν σταματήσεις να κρύβεσαι πίσω από το δάκτυλό σου, τώρα είναι καιρός να ασχοληθούμε και με κάτι άλλο, όπως κάνουμε πάντα. Εδώ και ώρα έπρεπε να πάω κάπου αλλά έμεινε εδώ για να ευχαριστήσω τον ωραίο Καλλία.

Σύμφωνο Συμβίωσης: 2015-2019

Σύμφωνο Συμβίωσης: 2015-2019
Σκέψεις για τα ΛΟΑΤ+ Δικαιώματα στην Κύπρο
Συμπληρώνονται φέτος τέσσερα χρόνια από την ψήφιση του νομοσχεδίου για Σύμφωνο Συμβίωσης τόσο για ετερόφυλα όσο και για ομόφυλα ζευγάρια στην Κύπρο (Νοέμβριος 2015).

Tόσο το 2011 όσο και το 2012 η Κύπρος κατατάχτηκε ως η λιγότερο φιλική χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ΛΟΑΤ+ δικαιώματα, ενώ σήμερα είναι στην 21η θέση σε σύνολο 28 χωρών. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο το 2006 μόνο το 14% των Κύπριων αποδεχόταν την νομιμοποίηση των γάμων ομόφυλων ζευγαριών ενώ για το 2015 το ποσοστό έφτασε το εντυπωσιακό 37%. Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία μας δείχνει κάποια εξέλιξη.

Στην Κύπρο του σήμερα το να είσαι ομοφυλόφιλος δεν είναι για όλους «πολυτέλεια», υπάρχει κόσμος που κρύβεται ή που δεν εκφράζεται ελεύθερα, στο σπίτι του, στη δουλειά του, στους δημόσιους χώρους. Παρά τις νομικές προστασίες, που εφαρμόστηκαν τα τελευταία μόλις χρόνια, τα ΛΟΑΤ+ άτομα αντιμετωπίζουν ακόμη διακρίσεις. Η κοινωνία της Κύπρου, τόσο η ΕΚ κοινότητα όσο και η ΤΚ, είναι βαθιά επηρεασμένη από την αντίστοιχη θρησκεία, τον Χριστιανισμό και τον Μωαμεθανισμό, οι οποίες δεν αποδέχονται σε καμία περίπτωση τους ομοφυλοφίλους. Το κοινωνικό στίγμα εμποδίζει ακόμα πολλά μέλη της ΛΟΑΤ+ κοινότητας να είναι ο εαυτός τους.

Μόνο η ένταξη της Κύπρου στάθηκε ανάγκη έτσι ώστε η Πολιτεία να εκσυγχρονίσει τους νόμους και να πετύχουμε σήμερα την νομική αυτή κατάσταση. Το 1993 ο κύριος Μοδινός οδήγησε την Δημοκρατία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο έκρινε ότι το άρθρο 171 του Ποινικού Κώδικα παραβαίνει το δικαίωμα περί ιδιωτικής ζωής. Με καθυστέρηση πέντε ετών, και αυτή λόγω του κίνδυνου η Κύπρος να μείνει εκτός της διαπραγματευτικής διαδικασίας για ένταξη στην ΕΕ, η Κυπριακή Βουλή αποποινικοποίησε την ομοφυλοφιλία, το 1998. Παράλληλα στο Βορρά, όπου ίσχυαν οι ίδιοι αποικιοκρατικοί νόμοι όπως εδώ, η ομοφυλοφιλία αποποινικοποιήθηκε μόλις το 2014, μετά από συλλήψεις και δίκες προσώπων. Την ίδια χρονιά, το 2014, πραγματοποιείται και το πρώτο Pride της Κύπρου.

Το 2015 ψηφίστηκε από την Κυπριακή Βουλή το σύμφωνο συμβίωσης μεταξύ ομόφυλων και ετερόφυλων ζευγαριών, με 39 ψήφους υπέρ, 12 κατά και 3 αποχές, σε σύνολο 56 βουλευτών. Στο νομοσχέδιο αυτό δεν προβλέπεται η τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, μια παράλογη και κατάφορη παραβίαση του Ευρωπαϊκού Δικαίου, καθώς προβαίνει σε διάκριση λόγω ακριβώς του σεξουαλικού προσανατολισμού. Το νομοσχέδιο για το σύμφωνο συμβίωσης δεν αντικαθιστά το νομοσχέδιο περί γάμου, το οποίο καθορίζει ρητώς το φύλο των προσώπων και προσφέρει όλα τα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου αυτού της τεκνοθεσίας.

Η πεποίθηση ότι το σύμφωνο συμβίωσης εξισώνει τα δικαιώματα των ζευγαριών με αυτά των έγγαμων ζευγαριών πρέπει να εκλείψει. Η ταύτιση των δύο «θεσμών» έγκειται στα περιουσιακά, ασφαλιστικά, εργατικά και φορολογικά δικαιώματα αλλά και πάλι ξεχνούμε τα βασικά και ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Το άρθρο 15 του Κυπριακού Συντάγματος αναφέρει «Έκαστος έχει το δικαίωμα όπως η ιδιωτική και οικογενειακή αυτού ζωή τυγχάνη σεβασμού». Επομένως η αναγνώριση του συμφώνου συμβίωσης μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών πρέπει να θεωρείται ταυτόχρονα μια θεσμοθετημένη διάκριση, εκ μέρους της ίδιας της Πολιτείας, εις βάρος των ομόφυλων ζευγαριών και κατ’ επέκταση των ομοφυλόφιλων πολιτών.

Η Πολιτεία, η Κυβέρνηση και οι τόσο καλοθελητές Βουλευτές πρέπει να προχωρήσουν στην νομική κατοχύρωση των γάμων* ομόφυλων ζευγαριών. Το αίτημα αυτό δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αίτημα αποκλειστικά της ΛΟΑΤ+ κοινότητας της Κύπρου αλλά όλης της κοινωνίας. Η λίστα των αιτημάτων των ΛΟΑΤ+ αντανακλούν την επιδιωκόμενη ουσιαστική ισότητα και προσβασιμότητα ομόφυλων ζευγαριών και όχι μόνο, διότι μέσα στην -όχι και τόσο μακρά- λίστα συμπεριλαμβάνονται τα πιο κάτω αιτήματα (α) νομική κατοχύρωση ταυτότητας φύλου, (β) πλήρη αναγνώριση γάμων ομόφυλων ζευγαριών, (γ) ισότιμη προσβασιμότητα ομόφυλων ζευγαριών σε τεκνοποίηση και γονεϊκότητα, (δ) νομικές και οικονομικές διευκολύνσεις σε άτομα που επιθυμούν να προβούν σε εγχείρηση επαναπροσδιορισμού φύλου, (ε) να προωθηθούν άμεσα εκ μέρους της Κυβέρνησης ουσιαστικά προγράμματα πρόληψης και ευαισθητοποίησης για τον HIV και (στ) την έκλειψη κάθε φαινομένου διάκρισης ή ρητορικής ή πράξης μίσους λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου, κάτι που το άρθρο 28 του Συντάγματος δεν αναφέρει.

*Σημείωση για την μητέρα μου ή και άλλες μητέρες: Γάμος σύμφωνα με το νομοσχέδιο είναι είτε πολιτικός, ο οποίος τελείται από λειτουργό, ή αναγνωρισμένος θρησκευτικός. Πρέπει να διαχωρίζεται η τέλεση ενός θρησκευτικού μυστηρίου από μια ληξιαρχική πράξη (υφίσταται γάμος ακόμα κι αν δεν προηγηθεί θρησκευτική τελετή, όπως τα παιδιά έχουν όνομα ακόμα κι αν δεν βαφτίζονται).Τόσο απλό.

Ζήτω το Σουρινάμ

Σκέψεις για το θέατρο στην Κύπρο και το κυπριακό θεατρικό έργο

Όλοι από κάπου ξεκινάμε. Κανείς δεν γεννήθηκε έτοιμος, φτασμένος και έμπειρος. Ιδιαίτερα στην τέχνη… Καλλιτέχνες, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, μουσικοί, συγγραφείς, φωτιστές, χορογράφοι κ.ά. Η τέχνη από τις πρώτες κιόλας εκφάνσεις της συνδέεται έντονα με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση, με ιδιαίτερη έμφαση στο δεύτερο συνθετικό από τον 20^ο αιώνα και εξής. Μια επιτυχημένη παράσταση είναι σήμερα η παράσταση με το μεγαλύτερο κοινό και τις μεγαλύτερες εισπράξεις (και αυτό είναι υπαρκτό κριτήριο στην Κύπρο για τις κρατικές επιχορηγήσεις για παράδειγμα). Είναι όμως ένα σύνολο πραγμάτων και καταστάσεων που μπορούν να ονομάζουν μια παράσταση «επιτυχία»: το έργο, ο χώρος, ο θίασος, ο σκηνοθέτης, οι υπόλοιποι συντελεστές, το κοινό, η πρωτοτυπία, η κριτική.

Εν νήσω Κύπρω

Η Κύπρος είναι μια μικρή χώρα με μεγάλη θεατρική παραγωγή. Υπάρχουν αρκετοί κύπριοι (εδώ αναφέρομαι καταχρηστικά στους ελληνοκύπριους) θεατρικοί συγγραφείς και ποικίλοι ρυθμοί παραγωγής νέων θεατρικών έργων ανάλογα με την εποχή και τις συνθήκες. Ξεχωρίζει κάποιος διαχρονικά; Αν έπρεπε να σκεφτούμε πέντε κύπριους –εν ζωή κατά προτίμηση- θεατρικούς συγγραφείς, θα το κάναμε με ευκολία; Πώς επιβραβεύονται οι κύπριοι θεατρικοί συγγραφείς; Πως η πολιτεία επιβραβεύει τους κύπριους δραματουργούς;

Όταν ταξίδεψα στο Εδιμβούργο, για το περίφημο και διάσημο του καλλιτεχνικό φεστιβάλ, η πρώτη παράσταση που είδα ήταν στο Traverse Theatre, το οποίο ανεβάζει έργα αποκλειστικά σχεδόν Σκωτσέζων συγγραφέων. Μου έκανε εντύπωση αυτό το γεγονός και μόνο. Έμαθα πολύ αργότερα, στο πλαίσιο της έρευνας μου για την μεταπτυχιακή μου διατριβή γύρω από το ζήτημα των Εθνικών-Κρατικών Θεάτρων και της πολιτικής τους, ότι η Σκωτία –μια από τις τέσσερις περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου- έχει αυτόνομο Εθνικό Θέατρο από αυτό της Αγγλίας, κάτι που δεν το θεωρούσα λογικό μέχρι εκείνη τη στιγμή.

Η έκπληξη

Προτού τελειώσει αισίως ο πρώτος μήνας του 2019 –και αφού προηγήθηκε ο τόσο έντονος προβληματισμός- ανακαλύπτω τυχαία ότι το έργο του κύπριου Στέφανου Σταυρίδη Σουρινάμ ανέβηκε στην Γλασκόβη. Είναι ένα σουρεαλιστικό έργο με βασικά θέματα το άγχος, τα ζωώδη ένστικτα και τα υπαρξιακά ερωτήματα μέσα από τρία σενάρια, τυχαίες καταστάσεις που συμβαίνουν σε χώρο εργασίας. Το έργο αυτό δεν είναι άγνωστο στο κυπριακό κοινό καθώς ανέβηκε από το κρατικό μας θέατρο, τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου (ΘΟΚ) τον Οκτώβριο του 2016. Το έργο αυτό παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε σκηνοθετημένη ανάγνωση το 2015, καθώς ήταν ένα από τα έντεκα νέα έργα κυπρίων συγγραφέων που παρουσιάστηκαν μετά την λήξη της δεύτερης διοργάνωσης του προγράμματος PLAY.

Η έναρξη του προγράμματος PLAY ανακοινώθηκε το 2013, ως μια συνδιοργάνωση του ΘΟΚ και του Κυπριακού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (ΚΚ-ΔΙΘ) και ουσιαστικά αντικατέστησε τους ετήσιους διαγωνισμούς συγγραφής θεατρικού έργου που διοργάνωνε το κρατικό θέατρο. Όσο ανέβαινε λοιπόν το Σουρινάμ, στις… απόμερες Αποθήκες, ο ΘΟΚ ανακοίνωσε την αποχώρηση του από την συνδιοργάνωση του εν λόγω προγράμματος. Η απόφαση αυτή πυροδότησε τις αναμενόμενες –πλην εφήμερες- φωνές. Στον προϋπολογισμό του ΘΟΚ υπάρχει επιχορήγηση για το ΚΚ-ΔΙΘ άρα δεν υπήρχε κάποιος λόγος, θα μπορούσε να σκεφτεί κάποιος, ο Οργανισμός να το συνδιοργανώνει αφού ουσιαστικά βοηθά το Κυπριακό Κέντρο. 

Τα εύσημα

Ποιος όμως θα πάρει τα εύσημα για το ανέβασμα του έργου στην Σκωτία, στο εξωτερικό; Μάλλον ο ίδιος ο συγγραφέας. Ο Στέφανος Σταυρίδης όμως, σε συζήτηση που είχαμε για αυτό το θέμα, μου απεκάλυψε ότι όλο αυτό «ξεκίνησε από πρωτοβουλία της ηθοποιού Νάγιας Αναστασιάδου, η οποία αποφοίτησε πρόσφατα από το Royal Conservatoire of Scotland» και πρότεινε σε ένα συμφοιτητή της να ανεβάσουν το έργο. Έτσι και έγινε λοιπόν η ομάδα Brief Palava, απόφοιτοι του RCS, ανέβασε το Σουρινάμ (αγγλικός τίτλος: Suriname) σε σκηνοθεσία του Tomaž Krajnc με τους Amalia Sundbo, Aaron Bennett, Jack Brownridge-Kelly και την κύπρια Νάγια Αναστασιάδου. Η παράσταση δόθηκε στο Pipe Factory της Γλασκόβης, ένας ειδικός χώρος «για την παραγωγή και διάδοση των έργων και των ιδεών των καλλιτεχνών», όπως αναφέρεται στην σελίδα τους.

Επίλογος και συμπεράσματα; Ή αιτήματα;

Η κυβέρνηση αδιαφορεί γενικά για τις Τέχνες. Για το θέατρο, για το οποίο γίνεται λόγος εν προκειμένω, δεν υπάρχει κανένας σχεδιασμός, παρά μόνο φιλόδοξες κενολογίες, οι οποίες ακούγονται μια φορά τον χρόνο, στην απονομή των βραβείων θεάτρου παράδειγμα, με λάθος ονόματα και εγκυκλοπαιδικές δηλώσεις. Δεν υπάρχει κρατικό σχέδιο για τον Πολιτισμό, υπάρχει όμως πολιτική για αυτόν. Η πολιτική της κυβέρνησης για το θέατρο φαίνεται πως είναι ο περιορισμός του κυπριακού θεατρικού έργου και θεατρικής παραγωγής στον ελλαδικό χώρο (όχι μόνο για πολιτικούς λόγους, αλλά και για οικονομικούς αφού δεν χρειάζονται έξοδα μετάφρασης λ.χ.).

Δεν υποτιμώ καθόλου την δουλειά που γίνεται από μεμονωμένα άτομα για την προώθηση της ντόπιας δραματουργίας. Τα κυπριακά θεατρικά όμως δεν υπάρχουν μόνο για τα αναλόγια ή μόνο για την Εβδομάδα Κυπριακού Θεατρικού στην Αθήνα, τα οποία πρέπει να συνεχίσουν να γίνονται (ίσως και συχνότερα). Τα κυπριακά θεατρικά έργα υπάρχουν και περιμένουν να ανέβουν, όχι εκ θαύματος, αλλά από ανάγκη. Δεν πρέπει να υποτιμούμε την… υποτίμηση των συγγραφέων εκ μέρους κάθε κρατικής αρχής. Πρέπει όλοι, φορείς, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, κριτικοί να σεβόμαστε το ζήτημα του συγγραφέα (ενίοτε και μεταφραστή, κάτι που περνάει απαρατήρητο συνήθως, ή ίσως αυτός είναι ο δικός μου ο καημός) και να αναζητούμε τα νέα έργα.

Αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν στην Κύπρο και την –ίσως ελιτιστική- πολιτική προώθησης, τότε μπορούμε να καταλάβουμε γιατί οι νέοι συγγραφείς, αλλά και οι καταξιωμένοι, δεν ασχολούνται ζωτικά με την δημιουργία και δεν ζουν από αυτό. Πρέπει να μελετηθούν οι μηχανισμοί άλλων χωρών (όχι μόνο της Ελλάδας, η οποία παρόλο που είναι βήματα μπροστά παρουσιάζει κι αυτή παρόμοια προβλήματα*) για την στήριξη και προώθηση της ντόπιας δραματουργίας και να εφαρμοστούν ουσιαστικά. Ουσιαστικά, επιμένω. Δεν φτάνει να αντιγράψουμε έναν μηχανισμό που υπάρχει και λειτουργεί στο εξωτερικό γιατί οι συνθήκες εδώ είναι διαφορετικές. Ας φτιάξουμε για παράδειγμα το αντίστοιχο site του Greek Play Project, στο οποίο φιλοξενούνται ήδη ελληνοκύπριοι θεατρικοί συγγραφείς, αλλά δεν θα σημαίνει τίποτα αν δεν το εκμεταλλευτούμε.

*Κατά τη διάρκεια συγγραφής του άρθρου βρήκα ένα άλλο άρθρο, στην Lifo, που συμπτωματικά μιλούσε για τους Έλληνες δραματουργούς και τις δικές τους δυσκολίες.

Άξιο αναφοράς: Το έργο του κύπριου Χαράλαμπου Γιάννου Πείνα, επίσης «παιδί» του προγράμματος PLAY συμπεριλαμβάνεται στον τόμο The Oberon Anthology of Contemporary Greek Plays μεταφρασμένο από τον ίδιο στα αγγλικά. Το εν λόγω έργο γράφτηκε το 2012 και βραβεύθηκε αργότερα με το Κρατικό Βραβείο Συγγραφής Θεατρικού Έργου στην Ελλάδα (δεν υπάρχει αντίστοιχο στην Κύπρο). Ένα χρόνο πριν, το 2011, γράφει τον Σκύλο που καπνίζει. Τόσο η Πείνα όσο και ο Σκύλος ανέβηκαν στην Κύπρο, από την ΕΘΑΛ και τον ΘΟΚ αντίστοιχα. Το Σπίτι, έργο γραμμένο το 2014, ανέβηκε το 2017 στο Εθνικό Θέατρο στην Αθήνα. Έργα του Γιάννου έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, Ισπανικά και Καταλανικά.

«Ζήτω το Σουρινάμ και ο,τι αντιπροσωπεύει» έτσι ολοκλήρωσε ο συγγραφέας το σημείωμά του, στο πρόγραμμα της παράστασης του ΘΟΚ. Ο Στέφανος Σταυρίδης έχει εκδώσει τρεις ποιητές συλλογές και δύο συλλογές διηγημάτων. Έχει λάβει το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Λογοτέχνη το 1998 και Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 2008. Το Σουρινάμ είναι το πρώτο του θεατρικό έργο, αναγνώστηκε δημόσια για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο του 2015 και ανέβηκε πρώτη φορά στην Κύπρο τον Οκτώβριο του 2016 σε σκηνοθεσία Μαγδαλένας Ζήρα.