Ικέτιδες

Σήμερα ήρθαμε εδώ να ζητήσουμε τους νεκρούς μας, που μας αρνήθηκαν οι εχθροί, για να τους θάψουμε

Έτσι ξεκινούσε η παράσταση του Νίκου Χαραλάμπους. Έτσι ξεκινήσαμε και χθες, για να τιμήσουμε τον Νίκο Χαραλάμπους και τις Ικέτιδες του, σαράντα χρόνια μετά.

Ο Ευριπίδης έγραψε την τραγωδία αυτή μετά τη μάχη του Δηλίου και τα όσα εξελίχθηκαν στον σχεδόν εμφύλιο πόλεμο, μεταξύ των παλιών συμμάχων Αθήνας-Θήβας. Παρά τον κίνδυνο να κατηγορηθεί, όπως ο Φρύνιχος, ότι θύμισε στους θεατές οικεία κακά, ο Ευριπίδης γράφει αυτόν τον τολμηρό ύμνο στην Δημοκρατία. Η πλοκή της τραγωδίας μοιάζει ανατριχιαστικά με τα ιστορικά γεγονότα του 424 π.Χ. Η Δημοκρατική κατά τ’ άλλα Αθήνα προσπαθεί να επιβληθεί στους συμμάχους της και συγκρούεται με την Θήβα. Γνωρίζουν τελικά μια μεγάλη πανωλεθρία και οι νικητές, οι Θηβαίοι, αρνούνται να παραδώσουν τους νεκρούς στην Αθήνα. Όσο υπάρχουν πόλεμοι θα υπάρχουν και Ικέτιδες, μας λέει ο Ευριπίδης.

Τούτο το έργο λοιπόν ζωντάνεψε ο Νίκος Χαραλάμπους, με τον Κωστή Κολώτα, τον Μιχάλη Χριστοδουλίδη, τον Γιώργο Ζιάκα και το ‘dream team’, όπως μ’ αρέσει να αποκαλώ τους παλιούς αγαπημένους ηθοποιούς, του ΘΟΚ. Οι Ικέτιδες ανέβηκαν τον Ιούλιο του 1978, τέσσερα χρόνια μετά τον δικό μας πόλεμο –εμφύλιο και μη. Γνώρισαν ίσως μεγαλύτερη επιτυχία στην Ελλάδα όταν ταξίδεψαν την επόμενη χρονιά, έφτασαν στην Επίδαυρο και από εκεί συνέχισαν το ταξίδι τους και σε άλλες χώρες. Και ας μην ξεχνάμε ότι ήταν η πρώτη επαγγελματική παραγωγή αρχαιοελληνικού δράματος και συγκεκριμένα τραγωδίας από Κύπριο σκηνοθέτη στον ΘΟΚ, είχε προηγηθεί το 1976 και η πρώτη επαγγελματική παραγωγή αρχαιοελληνικής κωμωδίας, η Ειρήνη του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Βλαδίμηρου Καυκαρίδη.

Αυτό που έκανε ο Νίκος, αυτό που έκαναν όλοι αυτοί οι άνθρωποι. ήταν κατ’ εμέ το ύψιστο μνημόσυνο για την κυπριακή τραγωδία, γιατί αυτές οι Ικέτιδες ήταν και δικές μας. 17 παραστάσεις την πρώτη χρονιά, 8 χιλιάδες και πλέον θεατές. Τα λόγια του Ευριπίδη, από τις ικεσίες των μανάδων των αγνοουμένων, στις νουθεσίες της Αίθρας μέχρι και στην αινιγματική εκείνη ρήση της Αθηνάς ήταν φάρμακο… τότε. Σήμερα ο Ευριπίδης κουνάει το κεφάλι του με παράπονο, γιατί τίποτα δεν μάθαμε.

Φωτογραφία του Αντώνη Φαρμακά από την παράσταση των Ικέτιδων στο Θέατρο Κουρίου, στη Λεμεσό, το 1994, στο πλαίσιο της επετείου των 20 χρόνων του πραξικοπήματος και της εισβολής.

Ήθελα να σταθώ στην εξόδια ρήση της θεάς για ένα λεπτό. Δεν θα μπορούσε αυτός ο οραματιστής, σχεδόν ρομαντικός ουτοπιστής, να αρκεστεί στους ανθρώπινους όρκους για να λύσει την τραγωδία. Ο Ευριπίδης φέρνει κοτζάμ θεά Αθηνά για να κατευνάσει τα φίλια πυρά των ελληνικών φυλών. Παρόλα αυτά ήταν ένα σημείο που με δυσκόλεψε στην μετάφραση. Ήταν μεγάλος ο πειρασμός να μετριάσω ή, ακόμα καλύτερα, να αφήσω πίσω κάθε έννοια εκδίκησης. Φυσικά η εξόδια ρήση της θεάς έχει νόημα μόνο αν ιδωθεί ως ένα πολιτικό μήνυμα για την Αθήνα του τότε, η οποία έμοιαζε να ξεχνούσε ποια είναι, και ως ένα πανανθρώπινο μήνυμα για όλους εμάς.

Είχα τεράστιους ενδοιασμούς για την ίδια την μετάφραση, πρώτον γιατί θα παρουσιαζόταν σε μορφή αναλογίου και δεύτερον το έργο αυτό έχει δίπλα του μια μαγική σφραγίδα, αυτήν του Κωστή Κολώτα (1934-2010). Πιστεύω πως όποιος θέλει να ασχοληθεί με την μετάφραση στην Κύπρο, δύσκολα μπορεί να μεταφράσει ανενόχλητος τραγωδία, αν προηγουμένως την είχε μεταφράσει ο Κολώτας.

Σε κάθε νέα μετάφραση τραγωδίας προσπαθώ να αποφεύγω τα φιλολογικά κλισέ, σεβόμενος το νόημα και την ποιότητα του κάθε έργου, προσπαθώ να ακολουθώ τον ρυθμό του λόγου και όχι της γραφής και να αναδεικνύω την διαχρονικότητά του θέματος. Δεν θα μπορούσε να μην με επηρεάσει η σπουδή μου στο αρχαίο δράμα, από τα χρόνια της Δραματικής, με τον Μάστερ (ενν. τον Νίκο), την Αννίτα και τον Νεοκλή.

Δεν μπορούσα όμως να αφήσω την μετάφραση στο ράφι ή στο συρτάρι. Όχι αυτήν. Σε ένα κόσμο που μαστίζεται από την μεγαλύτερη αρρώστια της Ιστορίας, τον άνθρωπο, οι Ικέτιδες θα είναι διαχρονικές. Ένιωσα ότι οι Ικέτιδες πρέπει να ξεκινήσουν το μοιρολόι τους, γιατί μπορεί οι αγνοούμενοι μας να μειώνονται αριθμητικά αλλά υπάρχουν ακόμα οι ψυχές που ψάχνουν λύτρωση και, το χειρότερο, υπάρχουν αυτοί που το εκμεταλλεύονται για να κτίσουν ένα τείχος μίσους και πολιτικές καριέρες την ίδια στιγμή. Η τραγωδία είναι μια φύσει πολιτική πράξη, οι συμφορές χαρίζονται απλόχερα και αδιακρίτως σε όλους τους ανθρώπους. Μακάρι κάποτε να μάθουμε από τους μύθους, μακάρι, έστω και αργά.

Υ.Γ. Ευχαριστίες σε όσους παρευρέθηκαν χθες στο Θεατράκι, στον Χρίστο Κανικλίδη του ΡΙΚ, στην φίλη θεατρολόγο Χαρά Λαμπριανίδου, στην Ελένη Κύρου, στην Γιώτα Παναγιώτου, στην Μαρία Χαραλάμπους και στους συναδέλφους ηθοποιούς που έδωσαν πνοή στην μετάφραση: Νεοκλή Νεοκλέους, Άννα Γιαγκιώζη, Νιόβη Χαραλάμπους, Γιώργο Ευαγόρου και Τερέζα Ευριπίδου.

Ταυτότητα της παράστασης

Συγκεντρωτικός πίνακας συντελεστών της παραγωγής του 1978, 1979 και 1980, βασισμένος στο αρχείο του ΘΟΚ και στο βιβλίο Θεατρικός οργανισμός Κύπρου. Τα πρώτα δέκα χρόνια. 1971-1981 σε επιμέλεια Νίκης Μαραγκού.

Μετάφραση: Κωστής Κολώτας

Σκηνοθεσία: Νίκος Χαραλάμπους

Σκηνογραφία: Γιώργος Ζιάκας

Μουσική: Μιχάλης Χριστοδουλίδης.

Βοηθός Σκηνοθέτης Ευτύχιος Πουλλαΐδης

Βοηθός Σκηνογράφου: Νίκη Μαραγκού

Επίβλεψη κοστουμιών: Κίκα Ορφανίδου

Εκτέλεση κοστουμιών: Εργαστήρια προσφυγικού καταυλισμού Τσακιλερής της Υπηρεσίας Κυπριακής Χειροτεχνίας

Ειδικές κατασκευές: Τάκης Καβαλλιέρος, Λοΐζος Χριστοδούλου, Αντώνης Κατσαρής, Αντρούλα Ψάλτη, Θέκλα Αγαθαγγέλου.

Ηθοποιοί (αλφαβητικά):Τάσος Αναστασίου, Τζένη Γαϊτανοπούλου, Κώστας Δημητρίου, Φλωρεντία Δημητρίου, Στέλιος Καυκαρίδης, Μάρω Καυκαρίδου, Άντρος Κρητικός, Δώρος Κυριακίδης, Έλλη Κυριακίδου, Σταύρος Λούρας, Ανδριανή Μαλένη, Μαρία Μίχα, Ανδρέας Μουσουλιώτης, Ανδρέας Μούστρας, Δέσποινα Μπεμπεδέλη, Νεόφυτος Νεοφύτου, Έλλη Παναγιώτου, Γιώργος Πασχάλης, Άλκηστις Παυλίδου, Πατρίτσια Πεττεμερίδου, Ευτύχιος Πουλλαΐδης, Αννίτα Σαντοριναίου, Ιωάννα Σιαφκάλη, Γιωργούλα Σνελ, Λένια Σορόκου, Σπύρος Σταυρινίδης, Μήδεια Χάννα.

Παιδιά (αλφαβητικά): Αλέξης Δημητρίου, Αντώνης Δημητρίου, Θεόδωρος Καυκαρίδης, Μαριάννα Καυκαρίδου, Λέα Μαλένη, Μαρίνα Μαλένη, Αντώνης Νεοφύτου, Έλενα Νεοφύτου, Χρίστος Νεοφύτου, Χριστίνα Παυλίδου.

Αφίσα της παράστασης από το 1979. Αρχείο ΘΟΚ.