Θυμήθηκα όταν κάθε Κυριακή, κάποτε και κάποια Σάββατα, έγραφε κριτικές η Νόνα Μολέσκη. Μια φορά, ενώ περίμενα κριτική για μια παράσταση, διάβασα ένα άρθρο που μιλούσε για το σκηνοθετικό σημείωμα και πόσο βασικό είναι κάποτε στην «κατανόηση» μιας παράστασης. Αυτό ακριβώς μου ήρθε στο νου όταν τελείωσε ο Ιππόλυτος του Εθνικού και άνοιξα το πρόγραμμα, αλλά δεν βρήκα πουθενά το σκηνοθετικό σημείωμα. Υπήρχε το σημείωμα παραγωγής στο πρόγραμμα του φετινού Φεστιβάλ στο οποίο στάθηκα για την κριτική μου, πέρα και των όσων άκουσα ή διάβασα από συνεντεύξεις συντελεστών.
Η παράσταση παρουσιάζεται από την οπτική της Αφροδίτης, της θεάς του έρωτα, η οποία αποφασίζει να εκδικηθεί τον Ιππόλυτο, γιατί αυτός δεν την τιμά, την περιφρονεί και αντ’ αυτής προτιμά την Άρτεμη και όσα εκείνη πρεσβεύει. Η Αφροδίτη ήταν ο ενορχηστρωτής του σχεδίου καταστροφής του Ιππόλυτου, που μαζί του αναγκαστικά θα χανόταν και η Φαίδρα, όπως λέει η ίδια η θεά στον πρόλογο. Η εξέλιξη της παράστασης δεν δικαιώνει απόλυτα τον σκοπό, καθώς η επιβολή της Αφροδίτης πάνω στην εξέλιξη της πλοκής είναι αδύναμη, ειδικά μετά την είσοδο του Θησέα. Η Αφροδίτη λειτουργεί περισσότερο ως αισθητική σκηνοθέτρια, κάνοντας κοντινά σε λεπτομέρειες όπως εκφράσεις προσώπου και μικρές λεπτομέρειες σκηνικών ή αντικειμένων. Υπήρξαν όμως σημεία που επιβλήθηκε: όταν η Τροφός έκανε να ξεχνά τα λόγια της και λειτούργησε ως Υποβολέας και όταν χοροπηδούσε από χαρά στη μέση μιας τραγικής σκηνής.
Εκεί που δεν μπόρεσε να επιβληθεί ήταν στην σχέση της με τον Χορό, ο οποίος δεν είχε στιβαρή υπόσταση. Ο Χορός των γυναικών ήταν αρκετά πιο αποδυναμωμένος σε σύγκριση με τον ανδρικό Χορό, ακολούθων του Ιππόλυτου. Ακόμα και όταν έσμιξαν άνδρες και γυναίκες ο Χορός (η Πόλις, ο πολίτης, καίριο, ειδοποιό στοιχείο της τραγωδίας) ήταν εν πολλοίς αμέτοχος και άμοιρος ευθυνών ακόμα. Ακόμα και το μουσικό στινγκ της ηλεκτρικής μουσικής, που περνούσε σωματικά στους ηθοποιούς, αποστασιοποιούσε περισσότερο τον συμβολισμό και το νόημά του ίδιου του Χορού, αλλά και της παντοδύναμης θεάς.
Σκόρπια στοιχεία, κάποια ενδιαφέροντα, δεν ενισχύουν το ένα και όλον. Παράδειγμα, ο Θησέας επιστρέφει στο Παλάτι και σε έντονη σωματικά σκηνή, χωρίς λόγια, μαθαίνει ότι η γυναίκα του είναι νεκρή. Η Αφροδίτη παραδόξως, που είναι και η «σκηνοθέτρια», δεν λαμβάνει μέρος σε αυτό, δεν φαίνεται να ευθύνεται για αυτό. Πουθενά αλλού δεν αποδίδεται σωματικά η απουσία του κειμένου, ούτε κατά τον κομμένο Θεράποντα, ούτε κατά το κομμένο δεύτερο στάσιμο. Ίσως η μεγάλη –ηχηρή- απουσία του Χορού κατά την έξοδο να αποδίδει με έναν νέο αφαιρετικό, μηδενιστικό τρόπο «την ερημία της ανθρώπινης ύπαρξης» (όπως γράφει το σημείωμα παραγωγής). Μήπως αυτό το σκηνοθέτησε η Αφροδίτη; Ή την –κυριολεκτική- απογύμνωση; Δεν ξέρω. Δεν μου είναι δικαιολογημένο. Αφού η ανθρώπινη ύπαρξη είναι η ερημιά (του σκηνικού, της απουσίας) που στέκεται η θεϊκή υπόσταση (που υποβαθμίζεται σε απλή ονειρική);
Η απόδοση της Αρτέμης από την ίδια ερμηνεύτρια, χωρίς διαφοροποίηση πέραν του καύκαλου, μάλλον αναιρεί και την εξέλιξη και ύπαρξη του έργου ως πολυεπίπεδη και σύνθετη ιστορία. Το νόημα ερμηνεύεται ως απλοϊκό, ίσως οριακά προβληματικό. Ο Ευριπίδης φέρνει έξυπνα -και δηκτικά- μια από μηχανής θεά, την Άρτεμη, να λύσει το πρόβλημα που δημιούργησε μια άλλη θεά, η Αφροδίτη. Στην παράσταση τα δύο άκρα εξισώνονται σε ένα, κάνοντας τους θεούς ρηχούς αν όχι… ανύπαρκτους. Επομένως που είναι το ελεύθερο της ανθρώπινης βούλησης, πάνω στην οποία προβληματίζεται ο Ευριπίδης, αλλά και η παράσταση;
Επιπλέον, αν το έργο ήταν απλά η εκδίκηση της Αφροδίτης, η οποία ανοίγει, αλλά και κλείνει το έργο, δεν μιλάμε για τραγωδία, αλλά για ψυχογράφημα χαρακτήρων, θυμάτων, πιονιών, άβουλων πολιτών. Πού βρίσκουμε την σύγκρουση με το θεϊκό, με τον εαυτό, με την εξουσία; Αν όλα είναι τόσο πολύ προδιαγεγραμμένα τότε η σύγκρουση του Ιππόλυτου και του Θησέα δεν είναι απλά μάταιη, μια απλή σύγκρουση που όχι μόνο δεν αλλάζει τον ρου την ιστορίας, αλλά θα μπορούσε και να απουσιάζει. Τίθενται τα ερωτήματα, αλλά δεν υπάρχει τόλμη στις απαντήσεις. Όπως ατολμία υπήρχε στην πολιτική έκφραση του κειμένου.
 |
| Φωτογραφία από την υπόκλιση των συντελεστών. |
Συντελεστές της παράστασης:
Μετάφραση: Κώστας Τοπούζης
Δραματουργική επεξεργασία/Διασκευή/Σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου
Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη
Κοστούμια:Εύα Γουλάκου
Μουσική σύνθεση/Ενορχήστρωση: Αλέξανδρος-Δράκος Κτιστάκης
Φωτισμοί: Ελίζα Αλεξανδροπούλου
Χορογραφία: Αλέξανδρος Σταυρόπουλος
Σχεδιασμός βίντεο: Παντελής Μάκκας
Ηχητικός σχεδιασμός: Κώστας Παυλόπουλος
Δραματολόγος παράστασης: Εύα Σαραγά
Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώργος Μπραουδάκης
Βοηθός σκηνογράφου: Κατερίνα Βλάχμπεη
Βοηθός ενδυματολόγου: Αλεξάνδρα-Αναστασία Φτούλη
Βοηθός φωτίστριας: Λάμπρος Παπούλιας
Βοηθός σχεδιαστή βίντεο: Ανθή Παρασκευά Βελουδογιάννη
Σχεδιασμός κομμώσεων: Κωνσταντίνος Κολιούσης
Διανομη:
Διαμαντής Αδαμαντίδης, Κόρα Καρβούνη, Δημήτρης Παπανικολάου, Μαρία Σκουλά, Έλενα Τοπαλίδου, Γιάννης Τσορτέκης, Ορέστης Χαλκιάς
Χορός Γυναικών: Δάφνη Κιουρκτσόγλου, Αναστασία-Ραφαέλα Κονίδη, Ιωάννα Λέκκα, Αμαλία Νίνου, Μελίνα Πολυζώνη, Ηρώ Χαλκίδη
Χορός Κυνηγών: Διαμαντής Αδαμαντίδης, Γιώργος Βασιλόπουλος, Κωνσταντίνος Γεωργαλής, Νίκος Γονίδης, Νίκος Γρηγοριάδης, Χρήστος Διαμαντούδης, Μάριος Κρητικόπουλος, Ηρακλής Κωστάκης, Αλέξανδρος Πιεχόβιακ, Αλέξανδρος Τωμαδάκης, Μάριος Χατζηαντώνη, Νικόλας Χατζηβασιλειάδης
Μουσικοί επί σκηνής: Γιάννος Γιοβάνος (τσέλο), Γιάννης Παπαδόπουλος (keyboards), Βαγγέλης Παρασκευαΐδης (βιμπράφωνο, κρουστά), Σπύρος Πολυχρονόπουλος (electronics)
