Ζήτω το Σουρινάμ

Σκέψεις για το θέατρο στην Κύπρο και το κυπριακό θεατρικό έργο

Όλοι από κάπου ξεκινάμε. Κανείς δεν γεννήθηκε έτοιμος, φτασμένος και έμπειρος. Ιδιαίτερα στην τέχνη… Καλλιτέχνες, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, μουσικοί, συγγραφείς, φωτιστές, χορογράφοι κ.ά. Η τέχνη από τις πρώτες κιόλας εκφάνσεις της συνδέεται έντονα με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση, με ιδιαίτερη έμφαση στο δεύτερο συνθετικό από τον 20^ο αιώνα και εξής. Μια επιτυχημένη παράσταση είναι σήμερα η παράσταση με το μεγαλύτερο κοινό και τις μεγαλύτερες εισπράξεις (και αυτό είναι υπαρκτό κριτήριο στην Κύπρο για τις κρατικές επιχορηγήσεις για παράδειγμα). Είναι όμως ένα σύνολο πραγμάτων και καταστάσεων που μπορούν να ονομάζουν μια παράσταση «επιτυχία»: το έργο, ο χώρος, ο θίασος, ο σκηνοθέτης, οι υπόλοιποι συντελεστές, το κοινό, η πρωτοτυπία, η κριτική.

Εν νήσω Κύπρω

Η Κύπρος είναι μια μικρή χώρα με μεγάλη θεατρική παραγωγή. Υπάρχουν αρκετοί κύπριοι (εδώ αναφέρομαι καταχρηστικά στους ελληνοκύπριους) θεατρικοί συγγραφείς και ποικίλοι ρυθμοί παραγωγής νέων θεατρικών έργων ανάλογα με την εποχή και τις συνθήκες. Ξεχωρίζει κάποιος διαχρονικά; Αν έπρεπε να σκεφτούμε πέντε κύπριους –εν ζωή κατά προτίμηση- θεατρικούς συγγραφείς, θα το κάναμε με ευκολία; Πώς επιβραβεύονται οι κύπριοι θεατρικοί συγγραφείς; Πως η πολιτεία επιβραβεύει τους κύπριους δραματουργούς;

Όταν ταξίδεψα στο Εδιμβούργο, για το περίφημο και διάσημο του καλλιτεχνικό φεστιβάλ, η πρώτη παράσταση που είδα ήταν στο Traverse Theatre, το οποίο ανεβάζει έργα αποκλειστικά σχεδόν Σκωτσέζων συγγραφέων. Μου έκανε εντύπωση αυτό το γεγονός και μόνο. Έμαθα πολύ αργότερα, στο πλαίσιο της έρευνας μου για την μεταπτυχιακή μου διατριβή γύρω από το ζήτημα των Εθνικών-Κρατικών Θεάτρων και της πολιτικής τους, ότι η Σκωτία –μια από τις τέσσερις περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου- έχει αυτόνομο Εθνικό Θέατρο από αυτό της Αγγλίας, κάτι που δεν το θεωρούσα λογικό μέχρι εκείνη τη στιγμή.

Η έκπληξη

Προτού τελειώσει αισίως ο πρώτος μήνας του 2019 –και αφού προηγήθηκε ο τόσο έντονος προβληματισμός- ανακαλύπτω τυχαία ότι το έργο του κύπριου Στέφανου Σταυρίδη Σουρινάμ ανέβηκε στην Γλασκόβη. Είναι ένα σουρεαλιστικό έργο με βασικά θέματα το άγχος, τα ζωώδη ένστικτα και τα υπαρξιακά ερωτήματα μέσα από τρία σενάρια, τυχαίες καταστάσεις που συμβαίνουν σε χώρο εργασίας. Το έργο αυτό δεν είναι άγνωστο στο κυπριακό κοινό καθώς ανέβηκε από το κρατικό μας θέατρο, τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου (ΘΟΚ) τον Οκτώβριο του 2016. Το έργο αυτό παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε σκηνοθετημένη ανάγνωση το 2015, καθώς ήταν ένα από τα έντεκα νέα έργα κυπρίων συγγραφέων που παρουσιάστηκαν μετά την λήξη της δεύτερης διοργάνωσης του προγράμματος PLAY.

Η έναρξη του προγράμματος PLAY ανακοινώθηκε το 2013, ως μια συνδιοργάνωση του ΘΟΚ και του Κυπριακού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (ΚΚ-ΔΙΘ) και ουσιαστικά αντικατέστησε τους ετήσιους διαγωνισμούς συγγραφής θεατρικού έργου που διοργάνωνε το κρατικό θέατρο. Όσο ανέβαινε λοιπόν το Σουρινάμ, στις… απόμερες Αποθήκες, ο ΘΟΚ ανακοίνωσε την αποχώρηση του από την συνδιοργάνωση του εν λόγω προγράμματος. Η απόφαση αυτή πυροδότησε τις αναμενόμενες –πλην εφήμερες- φωνές. Στον προϋπολογισμό του ΘΟΚ υπάρχει επιχορήγηση για το ΚΚ-ΔΙΘ άρα δεν υπήρχε κάποιος λόγος, θα μπορούσε να σκεφτεί κάποιος, ο Οργανισμός να το συνδιοργανώνει αφού ουσιαστικά βοηθά το Κυπριακό Κέντρο. 

Τα εύσημα

Ποιος όμως θα πάρει τα εύσημα για το ανέβασμα του έργου στην Σκωτία, στο εξωτερικό; Μάλλον ο ίδιος ο συγγραφέας. Ο Στέφανος Σταυρίδης όμως, σε συζήτηση που είχαμε για αυτό το θέμα, μου απεκάλυψε ότι όλο αυτό «ξεκίνησε από πρωτοβουλία της ηθοποιού Νάγιας Αναστασιάδου, η οποία αποφοίτησε πρόσφατα από το Royal Conservatoire of Scotland» και πρότεινε σε ένα συμφοιτητή της να ανεβάσουν το έργο. Έτσι και έγινε λοιπόν η ομάδα Brief Palava, απόφοιτοι του RCS, ανέβασε το Σουρινάμ (αγγλικός τίτλος: Suriname) σε σκηνοθεσία του Tomaž Krajnc με τους Amalia Sundbo, Aaron Bennett, Jack Brownridge-Kelly και την κύπρια Νάγια Αναστασιάδου. Η παράσταση δόθηκε στο Pipe Factory της Γλασκόβης, ένας ειδικός χώρος «για την παραγωγή και διάδοση των έργων και των ιδεών των καλλιτεχνών», όπως αναφέρεται στην σελίδα τους.

Επίλογος και συμπεράσματα; Ή αιτήματα;

Η κυβέρνηση αδιαφορεί γενικά για τις Τέχνες. Για το θέατρο, για το οποίο γίνεται λόγος εν προκειμένω, δεν υπάρχει κανένας σχεδιασμός, παρά μόνο φιλόδοξες κενολογίες, οι οποίες ακούγονται μια φορά τον χρόνο, στην απονομή των βραβείων θεάτρου παράδειγμα, με λάθος ονόματα και εγκυκλοπαιδικές δηλώσεις. Δεν υπάρχει κρατικό σχέδιο για τον Πολιτισμό, υπάρχει όμως πολιτική για αυτόν. Η πολιτική της κυβέρνησης για το θέατρο φαίνεται πως είναι ο περιορισμός του κυπριακού θεατρικού έργου και θεατρικής παραγωγής στον ελλαδικό χώρο (όχι μόνο για πολιτικούς λόγους, αλλά και για οικονομικούς αφού δεν χρειάζονται έξοδα μετάφρασης λ.χ.).

Δεν υποτιμώ καθόλου την δουλειά που γίνεται από μεμονωμένα άτομα για την προώθηση της ντόπιας δραματουργίας. Τα κυπριακά θεατρικά όμως δεν υπάρχουν μόνο για τα αναλόγια ή μόνο για την Εβδομάδα Κυπριακού Θεατρικού στην Αθήνα, τα οποία πρέπει να συνεχίσουν να γίνονται (ίσως και συχνότερα). Τα κυπριακά θεατρικά έργα υπάρχουν και περιμένουν να ανέβουν, όχι εκ θαύματος, αλλά από ανάγκη. Δεν πρέπει να υποτιμούμε την… υποτίμηση των συγγραφέων εκ μέρους κάθε κρατικής αρχής. Πρέπει όλοι, φορείς, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, κριτικοί να σεβόμαστε το ζήτημα του συγγραφέα (ενίοτε και μεταφραστή, κάτι που περνάει απαρατήρητο συνήθως, ή ίσως αυτός είναι ο δικός μου ο καημός) και να αναζητούμε τα νέα έργα.

Αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν στην Κύπρο και την –ίσως ελιτιστική- πολιτική προώθησης, τότε μπορούμε να καταλάβουμε γιατί οι νέοι συγγραφείς, αλλά και οι καταξιωμένοι, δεν ασχολούνται ζωτικά με την δημιουργία και δεν ζουν από αυτό. Πρέπει να μελετηθούν οι μηχανισμοί άλλων χωρών (όχι μόνο της Ελλάδας, η οποία παρόλο που είναι βήματα μπροστά παρουσιάζει κι αυτή παρόμοια προβλήματα*) για την στήριξη και προώθηση της ντόπιας δραματουργίας και να εφαρμοστούν ουσιαστικά. Ουσιαστικά, επιμένω. Δεν φτάνει να αντιγράψουμε έναν μηχανισμό που υπάρχει και λειτουργεί στο εξωτερικό γιατί οι συνθήκες εδώ είναι διαφορετικές. Ας φτιάξουμε για παράδειγμα το αντίστοιχο site του Greek Play Project, στο οποίο φιλοξενούνται ήδη ελληνοκύπριοι θεατρικοί συγγραφείς, αλλά δεν θα σημαίνει τίποτα αν δεν το εκμεταλλευτούμε.

*Κατά τη διάρκεια συγγραφής του άρθρου βρήκα ένα άλλο άρθρο, στην Lifo, που συμπτωματικά μιλούσε για τους Έλληνες δραματουργούς και τις δικές τους δυσκολίες.

Άξιο αναφοράς: Το έργο του κύπριου Χαράλαμπου Γιάννου Πείνα, επίσης «παιδί» του προγράμματος PLAY συμπεριλαμβάνεται στον τόμο The Oberon Anthology of Contemporary Greek Plays μεταφρασμένο από τον ίδιο στα αγγλικά. Το εν λόγω έργο γράφτηκε το 2012 και βραβεύθηκε αργότερα με το Κρατικό Βραβείο Συγγραφής Θεατρικού Έργου στην Ελλάδα (δεν υπάρχει αντίστοιχο στην Κύπρο). Ένα χρόνο πριν, το 2011, γράφει τον Σκύλο που καπνίζει. Τόσο η Πείνα όσο και ο Σκύλος ανέβηκαν στην Κύπρο, από την ΕΘΑΛ και τον ΘΟΚ αντίστοιχα. Το Σπίτι, έργο γραμμένο το 2014, ανέβηκε το 2017 στο Εθνικό Θέατρο στην Αθήνα. Έργα του Γιάννου έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, Ισπανικά και Καταλανικά.

«Ζήτω το Σουρινάμ και ο,τι αντιπροσωπεύει» έτσι ολοκλήρωσε ο συγγραφέας το σημείωμά του, στο πρόγραμμα της παράστασης του ΘΟΚ. Ο Στέφανος Σταυρίδης έχει εκδώσει τρεις ποιητές συλλογές και δύο συλλογές διηγημάτων. Έχει λάβει το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Λογοτέχνη το 1998 και Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 2008. Το Σουρινάμ είναι το πρώτο του θεατρικό έργο, αναγνώστηκε δημόσια για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο του 2015 και ανέβηκε πρώτη φορά στην Κύπρο τον Οκτώβριο του 2016 σε σκηνοθεσία Μαγδαλένας Ζήρα.

Μουσείο Στρατιωτικής Ιστορίας

Περπατούσα αμέριμνος στην οδό Βύρωνος και ξαφνικά βλέπω το νέο μουσείο της Λευκωσίας. Όχι το αρχαιολογικό, αυτό αργεί ακόμα. Το Στρατιωτικό! Στο σπίτι του κρεμασμένου δεν μιλάς για σχοινί, έτσι λέει η παροιμία. Στρατιωτικό Μουσείο, Μουσείο Πολέμου, στην Κύπρο. Αδιανόητο για μένα. 23/01/2018.

Έγινε ο στρατός κι ο πόλεμος πολιτισμός!

Ορμάτε παλικάρια μου

Λήξαμε αγάπη μου, λήξαμε

Η Δύση έληξε, η Δύση έδυσε

Στρατοστητική δυσλειτουργία

Η Μακεδονία είναι Ναπολεόντεια

Ο ξανθός Ελληναράς και τα γκρίζα λυκάκια ζουν

Και εμείς χαμπάρι.

Πατριδοκάπηλοι

Αρχαιοκάπηλοι της πυρίτιδας

Να λέει άραγε η επιγραφή

Ότι με τούτα τα μαραφέτια

Μπήκατε σαν Εφιάλτες

Και μοιράσατε τη χώρα μου στα δύο;

Είστε ορθόδοξοι βάρβαροι

Και εγώ ο αιρετικός.

Χτίζετε καριέρα στο μίσος, τον πόνο, τον φόνο

Δεν είστε θεοί

Δεν ξέρω τι είστε αλλά

Δυστυχώς είστε.

Είμαι όμως και εγώ

Είμαι πρόσφυγας από πατέρα

Είμαι ορφανός από Ειρήνη

Είμαι εδώ.

Εσύ;

Άλλα δημοσιευμένα ποιήματα: Δημοκρασία, Ποίημα σε μορφή email, Λειτουργία με ει, Απογαλακτισμός, Halil (στο προσωπικό μου ιστολόγιο) Άτιτλο και Τελείες χωρίς έλεος (στο ιστολόγιο των εκδόσεων Straw Dogs)

 

Halil

Για τον Χαλίλ* 

Ξύπνησα κι ένιωσα ότι έλειπε η καρδιά μου.
Είδα σε όνειρο 
Πως σκότωσα 
Και ξύπνησα αμέσως. 
Δεν είμαι εγώ. 
Όχι, δεν είμαι εγώ. 
Δεν είναι λογική. 
Σκοτώνω σημαίνει πατρίδα 
Σκοτώνω σημαίνει Ευαγγέλιο 
Και εγώ από πολλού αποκληρώθηκα. 
Περίεργο πράγμα τα ονείρατα 
Δεν λογαριάζουν φόβους 
Ξεσπούν, συμβαίνουν 
Κι ας ορκίστηκες να μην τα σκέφτεσαι. 
Ξύπνησα όμως. 
Μα πονάω ακόμα κι απ’ την σκέψη.



Ο Χαλίλ Καραπατσιάογλου, ΤΚ αντιρρησίας συνείδησης, μπήκε σήμερα στις φυλακές των κατεχομένων. Θα μείνει εκεί για είκοσι ημέρες γιατί αρνείται να πληρώσει το πρόστιμο των δύο χιλιάδων τουρκικών λιρών, για την άρνηση του να εκτελέσει τα «καθήκοντά» του ως έφεδρος.

Αντιρρησίας συνείδησης ονομάζεται ο/η κάθε πολίτης που αρνείται να υπηρετήσει τον στρατό για ιδεολογικούς, συνειδησιακούς ή και θρησκευτικούς λόγους. Τόσο τα Ηνωμένα Έθνη όσο και το Συμβούλιο της Ευρώπης έχουν προωθήσει την ιδέα της αντίρρησης ως ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά μόνο ελάχιστες χώρες επέλυσαν νομικά το ζήτημα. Οι περισσότερες χώρες ακόμη και σήμερα τιμωρούν με φυλάκιση αυτούς που αρνούνται να υπηρετήσουν τους εθνικούς στρατούς ή τους εκδικούνται είτε με μεγαλύτερης διάρκειας εναλλακτικές θητείες είτε με έμμεσες διακρίσεις.