Ηλέκτρα του Σοφοκλή

Οι αρχαίες τραγωδίες κατά κάποιον τρόπο δεν μεταφράζονται. Οι μεταφράσεις ή οι αποδόσεις σήμερα προσπαθούν να μεταπλάσουν το κείμενο σε κάτι διαφορετικό, κάτι καινούργιο. Τα αρχαία κείμενα είναι ανεπανάληπτα γιατί ακριβώς, με μαθηματική ακρίβεια, συμπυκνώνουν μέσα τους όλο τον άνθρωπο, την ύπαρξη του, την ιστορία του. Όλες οι τραγωδίες μοιάζουν με πολύτιμους λίθους που πολλές φορές δεν έχουμε τα κατάλληλα εργαλεία να τις επεξεργαστούμε. 

Μπορεί ο Ευριπίδης πριν δυο χρόνια να μην έπεισε «κριτές», αλλά έτσι ήταν τα πράγματα και τότε. Φέτος δοκιμάζουμε τον… αγαπητότερο και τον τραγικότερο πάντων, τον Σοφοκλή. Η ιδέα ήταν του Νεοκλή, εγώ είμαι πιστός –αν όχι φανατικός- οπαδός του Ευριπίδη. Ο Σοφοκλής ήταν στυφός στην πρώτη ανάγνωση, μετά μου φάνηκε λυρικός αλλά πάντα ήταν ουσιαστικός. Στέκει γερά στα πόδια του, δεν ρωτά γιατί, δεν αμφισβητεί τόσο έντονα όσο ο Ευριπίδης. Οι θεοί του Σοφοκλή είναι σταθερές αξίες, μεγάλες, απροσπέλαστες δυνάμεις κι όμως στην Ηλέκτρα, και γενικότερα στο ώριμο του έργο, τρόπον τινά οι θεοί δεν ανακατεύονται με τους θνητούς. Ο Απόλλωνας δίνει χρησμό στον Ορέστη να πάρει εκδίκηση, χωρίς λεπτομέρειες. Δεν εμφανίζεται ποτέ, δεν τον υπερασπίζεται ποτέ, δεν τον υποστηρίζει στην διάρκεια γιατί τον έχρισε φορέα της θεϊκής δίκης.

Οι θεοί είναι απόντες. Έτσι δεν γίνεται και σήμερα; Οι θεοί –στο όνομα των οποίων γίνεται ένας ανίερος πόλεμος- απουσιάζουν. Ποτέ δεν μιλούν και δεν πρόκειται να εμφανιστούν, όπως γίνεται πολύ συχνά στα έργα του Ευριπίδη. Πώς θα μάθουμε το μάθημά μας λοιπόν, αν οι θεοί δεν μας μιλήσουν; Το δίκιο μοιράζεται στους πάντες. Προσοχή, αν όλοι έχουν δίκιο τότε σημαίνει πως όλοι έχουν άδικο επίσης. Μεγάλη ντροπή για τον Άνθρωπο να παραδέχεται ότι ο φονιάς έχει δίκιο. Και αυτό συμβαίνει στο έργο γιατί ακριβώς η ηθική και η ανηθικότητα παίρνουν στην σοφόκλεια Ηλέκτρα μια άλλη μορφή, μεταλλάσσονται όπως και στην εποχή μας.

Ο Άνθρωπος οφείλει να ντρέπεται, οφείλει να αναρωτιέται ποιος είναι και τι θέλει. Οφείλει στην ρευστή αυτή πραγματικότητα να αποτάξει το κακό (και τον τύραννο). Είναι και δεν είναι κυριολεκτικό. Η Ηλέκτρα δεν θεωρεί την Κλυταιμνήστρα μάνα της, την αποκληρώνει με τα –σκληρά-λόγια της. Έτσι ακόμα κι αν κρατούσε το μαχαίρι, δεν θα ‘ταν μητροκτόνος αλλά απλώς τυραννοκτόνος. Η Ηλέκτρα βρίσκει το κουράγιο να σκοτώσει κομμάτι του εαυτού της, να το σβήσει, βρίσκει το κουράγιο να διατάξει τον αδερφό της να μαχαιρώσει δυο φορές την γυναίκα αυτή, την οποία υπό άλλες περιστάσεις θα την έλεγε μάνα, μητέρα. 

Στο τέλος της τραγωδίας δεν έχει Ερινύες να σε κυνηγήσουν, μόνο το αίνιγμα της κάθαρσης. Γιατί αυτή η τραγωδία; Στην διαδρομή κατάλαβα τον Σοφοκλή καλύτερα, κατάλαβα γιατί ξανάγραψε τον μύθο και προσπάθησα να το κάνω κοινό κτήμα για όλους. Σε μια εποχή που η εκδίκηση οργιάζει και ξεφεύγει από το μέτρο και δεν υπάρχει ούτε καν μεταμέλεια, η Ηλέκτρα προσφέρει μαθήματα. Σ’ αυτήν την τραγωδία η ηθική τάξη καπηλεύεται από τους άρχοντες, δεν υπάρχουν θεοί-επόπτες ούτε θεοί-τιμωροί, η Δικαιοσύνη παίρνει ανθρώπινη μορφή. Ένα περιβάλλον, το οποίο –δυστυχώς- μοιάζει με την εποχή μας.

"Όποιος έβρει το κακό, μόνο κακό μπορεί να κάμει" 

Σοφοκλής, Ηλέκτρα

Φώτης

02 Ιουλίου 2017

Με αφορμή την πρεμιέρα της ΗΛΕΚΤΡΑΣ του Σοφοκλή από το Σατιρικό Θέατρο, στο πλαίσιο του 21^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος.

 

Ταυτότητα παράστασης:

Μετάφραση: Φώτης Φωτίου, Σκηνοθεσία: Νεοκλής Νεοκλέους, Σκηνικά: Χάρης Καυκαρίδης, Κοστούμια: Μαρίνα Χατζηλουκά, Μουσική: Σάββας Σάββα, Χορογραφίες: Παναγιώτης Ττοφή, Κίνηση: Νεοκλής Νεοκλέους και Παναγιώτης Ττοφή, Σχεδιασμός φωτισμού: Βικέντιος Χριστιανίδης, Βοηθός Σκηνοθέτη: Νικόλας Αρκαδίου

Ερμηνεύουν: Μαριάννα Καυκαρίδου, Ανδρέας Ρόζου, Άννα Γιαγκιώζη, Βασίλης Μιχαήλ, Κύνθια Παυλίδου, Λέανδρος Ταλιώτης, Νικόλας Αρκαδίου, Μαρία Ανδρέου, Θέμις Ππόλου, Ειρήνη Σαλάτα, Ζήνα Καυκαρίδου, Έλενα Οροκλινιώτη, Θεοδώρα Ανδρέου, Χριστίνα Γαβριηλίδου, Κυριακή Παπαδοπούλου, Χριστίνα Πιερή, Μιχαηλίνα Σουγκάρη.

Περισσότερες πληροφορίες: www.greekdramafest.com