Θεακρίνος: Ηλέκτρα

Την Ηλέκτρα του Ευριπίδη την λατρεύω, την Ηλέκτρα του Σοφοκλή από την άλλη όχι... Όχι μέχρι πρόσφατα καλύτερα. Αιτία για αυτήν την μετατόπιση ήταν η παράσταση του Θεάτρου Καμέρι από το Ισραήλ σε σκηνοθεσία Κφιρ Αζουλάι, στο πλαίσιο του φετινού Διεθνούς Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος. Ακόμη και τώρα δεν ξέρω τι ακριβώς με “άγγιξε” περισσότερο, τι μου “μίλησε” ή τι μου έκανε εντύπωση αλλά το μόνο σίγουρο είναι πως η παράσταση αυτή ήταν μια... ανάγνωση της Ηλέκτρας του Σοφοκλή την οποία αδυνατούσα να κάνω.

Μετά την Μήδεια του Παντούρ, πέρσι, και μετά την Ηλέκτρα του Αζουλάι, φέτος, μπορώ να βγάλω το εξής συμπέρασμα: επειδή το αρχαιοελληνικό δράμα προέρχεται από μια χώρα την οποία θεωρούμε “οικεία” το ανεβάζουμε -αλλά καταρχάς το εκλαμβάνουμε- ελαφρά τη καρδία. Σκέφτομαι τις Κυπριακές παραγωγές που είδαμε τα τελευταία χρόνια στο Φεστιβάλ -με εξαίρεση την Ειρήνη σε σκηνοθεσία της Γ. Χριστοδούλου- και φαίνεται πως επιβεβαιώνομαι.

Είχα την τύχη να παρακολουθήσω κι άλλες παραστάσεις από το Ισραήλ: την -κορυφαία- Αντιγόνη από το Εθνικό Θέατρο της Παλαιστίνης στα Ιεροσόλυμα σε σκηνοθεσία Ατέλ Χακίμ και την Ιφιγένεια εν Αυλίδι από το Θέατρο Herzliya Ensemble σε σκηνοθεσία του Γιόσι Ισραέλι -την δεύτερη παράσταση τη θυμάμαι αμυδρά αλλά θυμάμαι την εντύπωση που μου είχε προκαλέσει στο 13ο Φεστιβάλ. Και φυσικά δεν μπορώ να αφήσω πίσω την Δίκη του ΘΟΚ σε σκηνοθεσία του Ισραηλινού Χανάν Σνιρ. Οι Ισραηλινοί φαίνεται να είναι οι... μεσανατολίτες Καταλανοί (βλπ. Η μέθοδος Γκρόνχολμ, Δέρμα στις φλόγες, Nerium Park). Γιατί το κάθε εγχείρημά τους στη σκηνή μοιάζει με καινοτομία, η κάθε τους παράσταση φαίνεται σαν μια τεράστια πολιτική δήλωση.

Φωτογραφία από το ΚΚ-ΔΙΘ και την ιστοσελίδα του Φεστιβάλ

Το κλειδί στο να ανεβάζεις τραγωδία είναι να έχεις πρώτα καταλάβει το κείμενο, νομίζω, για να μπορείς μετά να “απελευθερωθείς” απ' αυτό. Να έχεις επίσης συνειδητοποιήσει τι είναι τραγωδία κατά τα Αριστοτελικά πρότυπα ή έστω φιλοσοφικά. Αν δεν το κάνεις αυτό θα ανεβάσεις μια μέτρια παράσταση από την οποία ο θεατής θα αποχωρήσει λέγοντας μέτρια λόγια. Η τραγωδία δεν είναι απλά ένα θεατρικό είδος, είναι δύσκολο να το αντιληφθούμε αφού η έννοια της τραγωδίας έχει εμποτιστεί με άλλες έννοιες οι οποίες της στερούν το φιλοσοφικό υπόβαθρο. Εν ολίγοις η τραγωδία δεν πρέπει να προσεγγίζεται... “φιλολογικά” ή επιδερμικά.

Ο σκηνοθέτης της Ηλέκτρας παρουσίασε μεν μια Ηλέκτρα με όρους ψυχολογικού, ρεαλιστικού, σύγχρονου τελοσπάντων θεάτρου, εγκλεισμένη, με τρομερά ψυχικά τραύματα, αλλά η παράσταση ήταν... η πράξη. Ο σκηνοθέτης εν προκειμένω αρκέστηκε στο να παραστήσει επί σκηνής την πράξη της ηρωίδας, αυτή την άξια, σπουδαία πράξη κτλ που μας λέει κι ο Αριστοτέλης. Το τέλος... απουσιάζει κειμενικά. Η κυκλική πορεία των ηρώων και ιδιαίτερα της Ηλέκτρας -η οποία είναι (σ)το κέντρο της δράσης- δεν αφήνει ιδιαίτερα περιθώρια. Το τέλος... “αποδίδεται”, αλλά εναπόκειται στον θεατή να συμπληρώσει το παζλ. Μήπως είναι αυτή η έννοια του μυστικοπαθούς και πολύπλοκου όρου της κάθαρσης; Όχι, είναι πολύ... επιπόλαιο.

Ο Αζουλάι τονίζει στο σημείωμά του πως “η εκδίκηση δεν δύναται να φέρει δικαίωση”, “η εκδίκηση δεν ανακουφίζει, δεν λυτρώνει”. Αλλά η Ηλέκτρα, η ηρωίδα μας, η πρωταγωνίστρια μας, είναι εκεί, στο σφαγείο με ένα αιώνιο σύνθημα στον τοίχο, στο μυαλό της. Όπως είναι το σύνθημα στα εβραϊκά “Φόνος για τον φόνο” έτσι και για τα δικά μας πρότυπα η Ηλέκτρα είναι αντιμέτωπη με ένα “Δεν ξεχνώ” ή και “αγωνίζομαι” ή ακόμα χειρότερα -όπως είδα με φρίκη στο φέισμπουκ- “και θα εκδικηθώ”. Πως μπορεί όμως η ανάμνηση να βρίσκεται επί σκηνής; Βίντεο.

Με τις προβολές που γίνονταν στο αισθητικά προσεγμένο σκηνικό (της Πολίνα Αντάμοβ) οι αναμνήσεις της Ηλέκτρας μεταφέρονται από το μυαλό της στην σκηνή. Ίσως η πρώτη σκηνή, πριν καν αρχίσει το έργο, να ήταν και η πιο ουσιώδης. Τα άλλα βίντεο, δεν στερούνταν αισθητικής ή χρησιμότητας, αλλά με την συνοδεία των χορικών σε μοντέρνα απόδοση ήχου και στίχου μετατρέπονταν ελαφρώς σε προωθητικά, επιτρέψτε μου “διαφημιστικά”.

Φωτογραφία από το ΚΚ-ΔΙΘ και την ιστοσελίδα του Φεστιβάλ

Δεν ξέρω την γλώσσα και έχω την απορία αν έκαναν οι ηθοποιοί κάποιο σαρδάμ επί σκηνής αλλά το τελικό αποτέλεσμα ήταν για τον θεατή πολύ ευχάριστο -στο αυτί. Οι ηθοποιοί φαίνονται να κινούνται επί σκηνής με άνεση, φαίνονται να νιώθουν οικειότητα τόσο με το κείμενο όσο με την σκηνή. Η καλύτερη σκηνή αδιαμφισβήτητα για μένα ήταν η σκηνή της αναγνώρισης που με τόση μαεστρία αποδόθηκαν λεπτές ψυχολογικές εκφράσεις και από τους δυο ηθοποιούς, τον, στην αρχή ψυχρό, Ορέστη του Ούτι Ρότσιλντ και της Ηλέκτρας της Όλα Σ. Σελέκταρ.

Ο σκηνοθέτης αρκέστηκε στο να μας δείξει την πράξη και το τέλος... ανοικτό, αφημένο, σχηματίστηκε ίσως μόνο στον θεατή που πραγματικά βρισκόταν εκεί με το μυαλό του. Ο λόγος που στάθηκα στα πόδια μου για να χειροκροτήσω αυτήν την παράσταση είναι γιατί ήξερα πως θα με απασχολεί ακόμα και τώρα, δυο μήνες μετά.

Ταυτότητα της παράστασης:

Μετάφραση: Αχαρόν Σιάπταϊ
Σκηνοθεσία: Κφιρ Αζουλάι
Σκηνικά/Κοστούμια: Πολίνα Αντάμοβ
Μουσική σύνθεση: Ελντάτ Λιντόρ
Μουσική διεύθυνση και ρυθμίσεις: Ελάντ Χαντάρ
Σχεδιασμός φωτισμού: Κέρεν Γκράνικ
Καλλιτεχνική δημιουργία βίντεο: Γιοάβ Κοέν
Γλωσσική διδασκαλία: Νταν Ίνμπαρ
Βοηθός σκηνοθέτη και έρευνα: Ιτό Σέττερ

Διεύθυνση παραγωγής: Νάβα Λέβι, Νίλι Μπέερι
Διεύθυνση σκηνής/προγραμματισμός και λειτουργία φωτισμών: Έλι Χαντίντα
Ήχος: Ναντάβ Μπεντάρσκι
Προγραμματισμός και λειτουργία βίντεο: Οχάντ Λεβιτάν
Γκαρνταρόμπα και αντικείμενα: Ντάφνα Χέντελι-Ιτζχάκι
Μακιγιάζ: όλη η ομάδα

Μουσικός επί σκηνής: Ραν Ράιτεν

Ερμήνευσαν οι ηθοποιοί:
Όλα Σιορ Σελέκταρ, Ούτι Ρότσιλντ, Χέλενα Γιαράλοβα, Γιόσσι Καντζ, Αναστασία Φέιν, Γιγκάλ Ζαξ, Xαγκάρ Ντανόν, Μόνα Μάρκοβιτς-Μορ, Λιάτ Στέρεν, Ντάνα Βισίνσκι